ONTDEK | Actrice Joke Bruijs heeft besloten haar lichaam na haar overlijden te doneren aan de wetenschap. Dit artikel gaat dieper in op het proces van donatie.

Steeds meer mensen ontdekken een bijzondere derde optie nadat ze de gebruikelijke keuzes voor een traditionele begrafenis of crematie hebben overwogen: het schenken van hun lichaam aan de wetenschap. Hierbij wordt het lichaam gebruikt voor medisch onderzoek en onderwijs, waardoor zij op een unieke en zinvolle wijze kunnen bijdragen aan de vooruitgang van de geneeskunde en het vergroten van kennis en begrip over het menselijk lichaam, zelfs nadat zij hun levenspad hebben bewandeld. Door op deze manier hun lichaam ter beschikking te stellen, laten zij niet alleen een blijvende impact achter, maar bieden zij ook een concrete manier om de wetenschap te dienen en anderen te helpen, zelfs na het leven, zodat hun laatste gebaar een bron van hoop en ontwikkeling kan zijn voor toekomstige generaties.

In 2025 maakte de bekende actrice en zangeres Joke Bruijs, die op dat moment 73 jaar oud was, een opvallende beslissing die getuigde van haar moed, betrokkenheid en altruïsme. Ondanks haar langdurige strijd tegen de ziekte van Parkinson, besloot ze haar lichaam na haar dood ter beschikking te stellen voor medisch onderwijs en wetenschappelijk onderzoek, in de hoop dat artsen en onderzoekers meer inzicht zouden krijgen in deze complexe aandoening. Haar nobele doel was om anderen te helpen die net zoals zij ook lijden aan deze slopende ziekte, en zo een bijdrage te leveren aan de vooruitgang van de medische wetenschap en aan de verbetering van de behandeling van Parkinsonpatiënten over de hele wereld, nu en in de toekomst.

Meer en meer mensen beginnen te beseffen dat het doneren van hun lichaam niet alleen een positieve invloed heeft op de opleiding van toekomstige artsen, maar ook troost kan bieden aan nabestaanden en een waardevolle bijdrage kan leveren aan de medische zorg en het helpen van anderen, zelfs nog na hun overlijden. Nabestaanden kunnen het als geruststellend ervaren dat het lichaam van hun dierbare wordt gebruikt om levens te redden, kennis te vergroten en toekomstige patiënten beter te behandelen, waardoor het afscheid een extra betekenisvolle laag krijgt.

Het concept van lichaamsdonatie bestaat al vele decennia in Nederland en speelt een cruciale rol in het medisch onderwijs door studenten de unieke mogelijkheid te bieden om respectvol te leren van het menselijk lichaam. Deze praktijk is essentieel voor het verwerven van diepgaande medische kennis en het ontwikkelen van vaardigheden die noodzakelijk zijn voor hun toekomstige carrière in de gezondheidszorg, bijvoorbeeld bij operaties, diagnostiek en het begrijpen van anatomische variaties tussen mensen.

Hoe regel je dit

Het is essentieel om tijdens je leven officieel je wilsbeschikking vast te laten leggen door het invullen van een wilsbeschikkingsformulier, zodat jouw wensen altijd gerespecteerd worden in geval van nood of onverwachte omstandigheden. In dit document wordt duidelijk vastgelegd dat je jouw lichaam na overlijden ter beschikking wilt stellen, zodat er geen twijfel ontstaat bij nabestaanden of zorgverleners. Dit formulier moet worden ingediend bij een medisch centrum om ervoor te zorgen dat jouw wensen nauwkeurig worden opgevolgd en administratief correct worden verwerkt.

Om er zeker van te zijn dat alle wensen duidelijk en ondubbelzinnig worden vastgelegd, wordt het formulier met de hand ingevuld, vaak voorzien van datum en handtekening. Op deze manier weten zowel artsen als familieleden precies welke stappen moeten worden gevolgd en kan er in stressvolle situaties snel en zorgvuldig gehandeld worden. Het belangrijke document kan worden opgevraagd bij het centrum in de eigen regio, waar ook aanvullende informatie over voorwaarden, werkwijze en contactpersonen wordt verstrekt.

Medische centra accepteren alleen nieuwe aanmeldingen wanneer er voldoende capaciteit beschikbaar is, waardoor het kan voorkomen dat er tijdelijk geen nieuwe inschrijvingen mogelijk zijn vanwege beperkte beschikbaarheid van zorgverleners, faciliteiten en opslagruimte. Dit betekent dat belangstellenden soms geduld moeten hebben en wellicht op een wachtlijst terechtkomen tot er weer ruimte is om nieuwe donoren te registreren.

Voor families is het fijn als alles vooraf goed geregeld is, zodat zij op het moment van overlijden niet nog allerlei praktische beslissingen hoeven te nemen. Dierbaren moeten tijdig en duidelijk geïnformeerd worden, zodat ze begrijpen wat er van hen verwacht wordt na een overlijden, bijvoorbeeld wie het centrum belt, welke documenten nodig zijn en hoe snel het lichaam moet worden overgebracht.

Niet altijd plek

Het komt regelmatig voor dat in Nederland zich veel geïnteresseerden aanmelden voor lichaamsdonatie, waardoor medische instellingen soms tijdelijk geen nieuwe inschrijvingen kunnen aannemen vanwege de overweldigende vraag naar donaties. Dit kan leiden tot lange wachtlijsten en uitdagingen voor medische professionals om de instroom van donoren goed te plannen en aan de vraag vanuit onderwijs en onderzoek te voldoen.

Bij het Leids Universitair Medisch Centrum kwam het bijvoorbeeld voor dat tijdelijk geen inschrijvingen mogelijk waren voor potentiële donoren, aangezien er een overvloed aan beschikbare donoren was en de capaciteit volledig werd benut. In zulke periodes richten centra zich op het zorgvuldig begeleiden van de reeds geregistreerde donoren en het optimaal inzetten van de bestaande lichamen voor onderwijs en onderzoek.

Ook het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) en andere centra hebben in het verleden te maken gehad met periodes van grote interesse in lichaamsdonatie. Dit toont aan dat lichaamsdonatie steeds meer wordt erkend en gesteund in de samenleving, en dat veel mensen het belangrijk vinden om na hun dood nog iets te kunnen betekenen voor anderen en voor de medische wetenschap.

Na een specifieke tijdsperiode worden de inschrijvingen meestal heropend, waardoor mensen opnieuw de kans krijgen om zich aan te melden. Daarom is het aan te raden om regelmatig contact op te nemen met het desbetreffende centrum om op de hoogte te blijven van eventuele wachttijden of beperkingen en zo geen kansen te missen wanneer er weer ruimte is voor nieuwe registraties.

Wat gebeurt er daarna

Bij overlijden van een donor wordt het lichaam meestal binnen 24 uur naar de anatomieafdeling gebracht, omdat de natuurlijke processen snel beginnen na de dood en het essentieel is om het lichaam direct te conserveren voor wetenschappelijke doeleinden. Deze snelle overdracht vraagt om goede afstemming tussen familie, uitvaartondernemer en medisch centrum, zodat de gemaakte afspraken daadwerkelijk kunnen worden nagekomen.

Om ervoor te zorgen dat het lichaam in optimale conditie blijft voor educatieve doeleinden en wetenschappelijk onderzoek, wordt het onderworpen aan balseming door gespecialiseerde professionals die conserverende vloeistoffen en soms zelfs kleurstoffen injecteren in de bloedbaan. Dit gebeurt met grote zorg en volgens strikte protocollen, zodat de anatomische structuren zo goed mogelijk bewaard blijven en verantwoord gebruikt kunnen worden.

Dankzij dit proces van conservering kan het lichaam veel langer worden bewaard, soms wel maanden of zelfs jaren, waardoor studenten en artsen ruimschoots de tijd hebben om hun kennis en praktische vaardigheden verder te ontwikkelen en te verdiepen. Dit draagt bij aan een betere en meer diepgaande educatieve ervaring in het medische veld en biedt ruimte om herhaaldelijk te oefenen, te demonstreren en te vergelijken.

Op deze manier blijft de structuur van organen en weefsels goed behouden, wat de mogelijkheid biedt om met echte lichamen te werken en het bijzonder waardevol maakt voor medisch onderwijs. Hierdoor wordt het tevens mogelijk om het menselijk lichaam zorgvuldig en gedetailleerd te bestuderen, subtiele verschillen op te merken en verbanden te leggen tussen theorie en praktijk, waardoor een dieper inzicht en begrip kunnen worden verworven.

Minder tijd voor afscheid

Vanwege de snelle overbrenging van het lichaam is er meestal niet genoeg tijd voor een uitgebreid fysiek afscheid, wat betekent dat nabestaanden vaak gedwongen worden om in korte tijd afscheid te nemen en zich soms niet volledig kunnen voorbereiden op dit moment. Toch zijn er andere manieren om betekenisvolle herinneringen te eren en troost te vinden gedurende de rouwperiode, bijvoorbeeld via herdenkingsrituelen, bijeenkomsten of persoonlijke symbolen.

Er zijn veel medische centra die speciale herdenkingsplekken hebben gecreëerd waar families terecht kunnen na het verlies van hun dierbare. Hier kunnen ze persoonlijke woorden, bloemen, foto’s of symbolische objecten achterlaten als eerbetoon en ter nagedachtenis aan hun geliefde, in een rustige omgeving die uitnodigt tot stilstaan en herinneren.

Jaarlijks wordt in Leiden een herdenkingsdag georganiseerd, waar artsen, studenten en families samenkomen om te gedenken en hun steun te betuigen aan de overledenen die hun lichaam hebben geschonken. Muziek, persoonlijke toespraken en momenten van stilte dragen bij aan het creëren van een warme en betekenisvolle sfeer tijdens deze ontroerende bijeenkomst, die de emotionele band tussen de deelnemers versterkt en de dankbaarheid van de medische wereld zichtbaar maakt.

Voor families biedt dit vaak troost en erkenning, doordat het de waardevolle bijdrage van hun dierbare aan de samenleving benadrukt en een gezamenlijk moment van herinnering en respect creëert. Zo krijgen zij de kans om samen de herinneringen te delen, steun te vinden bij elkaar en hun geliefde op een waardige manier te herdenken en te eren, ondanks het feit dat er weinig fysiek afscheid mogelijk was.

Gebruik in onderwijs

Veel gedoneerde lichamen worden gebruikt voor medisch onderwijs, waar studenten anatomie bestuderen, medische procedures oefenen en inzicht krijgen in de diversiteit en complexiteit van het menselijk lichaam. Het uiteindelijke doel is om een diepgaand begrip van de anatomie en fysiologie te verkrijgen, zodat zij als toekomstige artsen, verpleegkundigen en andere zorgprofessionals verantwoord en deskundig kunnen handelen.

Het ervaren van een echt lichaam geeft studenten de mogelijkheid om daadwerkelijk te voelen hoe weefsels aanvoelen, hoe structuren met elkaar verbonden zijn en om te ontdekken welke subtiele verschillen er kunnen zijn tussen organen van verschillende individuen. Dit levert een unieke en waardevolle ervaring op die niet volledig gerepliceerd kan worden door modellen, digitale simulaties of tekeningen in studieboeken.

Voor docenten is het werken met echte lichamen bijzonder waardevol, omdat het niet alleen hun lessen verrijkt en meer diepgang geeft, maar het ook studenten helpt om de complexe theoretische concepten op een levendigere en realistischere manier te begrijpen en toe te passen in de praktijk. Het maakt uitleg concreter en stimuleert vragen, discussie en kritisch denken.

Voor studenten zelf is het vaak een intensieve en indrukwekkende ervaring, waarbij ze niet alleen kennis en inzicht opdoen, maar ook cruciale praktische vaardigheden en zelfvertrouwen ontwikkelen. Dit stelt hen in staat zich beter voor te bereiden op hun toekomstige rol in de zorgsector en met meer vertrouwen en competentie bij te dragen aan het welzijn van anderen wanneer zij later patiënten behandelen.

Oefenen voor artsen

Er worden gedoneerde lichamen gebruikt door ervaren artsen om nieuwe technieken en procedures te testen en te ontwikkelen, waardoor chirurgen de mogelijkheid hebben om innovatieve operaties te oefenen en te verfijnen voordat ze daadwerkelijk worden uitgevoerd op patiënten. Hierdoor kunnen zij hun handvaardigheid verbeteren, nieuwe instrumenten leren kennen en complicaties beter leren inschatten, wat resulteert in een vermindering van de risico’s en een verbetering van de kwaliteit van zorg die patiënten ontvangen.

Tandartsen, fysiotherapeuten en andere medische specialisten profiteren ook van deze leermethode, waarmee ze hun vaardigheden kunnen verbeteren en kennis kunnen verdiepen in een praktische en realistische context. Hier kunnen ze handelingen oefenen, nieuwe technieken uitproberen en situaties simuleren die zij dagelijks kunnen tegenkomen in hun werk, zonder direct risico voor echte patiënten.

Het trainen van handelingen in deze omgeving is niet alleen veilig en educatief, maar geeft ook het gevoel alsof het plaatsvindt in een echte situatie, doordat de lichamelijke structuren en reacties veel realistischer zijn dan bij oefenmodellen. Het simuleren van realistische scenario’s draagt bij aan een verbeterde zorgkwaliteit, wat uiteindelijk ten goede komt aan komende patiënten die profiteren van beter getrainde zorgverleners.

Dankzij hun gulle donatie dragen mensen rechtstreeks bij aan de vooruitgang van de medische wereld, waardoor deze moderner, veiliger en effectiever wordt. Hun keuze om te investeren in kennis, vakmanschap en opleiding is van onschatbare waarde en zal uiteindelijk resulteren in een verbeterde gezondheidszorg voor iedereen, ook voor mensen die zij nooit persoonlijk hebben gekend.

Onderzoek en wetenschap

Deskundigen van het Amsterdam UMC onderzoeken een deel van de lichamen die beschikbaar gesteld worden voor wetenschappelijk onderzoek. Ze bestuderen hoe lichamen en weefsels reageren in diverse situaties en onder verschillende omstandigheden om meer kennis te vergaren over het menselijk lichaam en de processen die zich na overlijden afspelen.

Dit onderzoek biedt bruikbare inzichten voor zowel de medische als forensische wereld, door te onderzoeken hoe factoren als bodemgesteldheid, temperatuur en luchtvochtigheid biologische processen beïnvloeden. Deze bevindingen kunnen bijdragen aan een beter begrip van ziekteprocessen, wondgenezing en ontbinding, en aan verbetering van zowel medische behandelingen als forensisch onderzoek in bijvoorbeeld strafzaken.

De kennis die wordt verworven draagt niet alleen bij aan een dieper begrip van deze complexe processen in het menselijk lichaam, maar kan ook resulteren in de ontwikkeling van baanbrekende medische innovaties en effectieve behandelmethoden. Deze nieuwe inzichten hebben de potentie om een significante en positieve impact te hebben op de gezondheid en het welzijn van individuen over de hele wereld, onder meer bij de behandeling van chronische ziekten en acute letsels.

Opmerkelijk is dat deze kennis niet alleen relevant is voor de geneeskunde, maar ook voor andere vakgebieden zoals milieukunde, criminologie en biologie. Bovendien kan deze kennis als inspiratie dienen voor innovatieve oplossingen in andere natuurwetenschappelijke disciplines, bijvoorbeeld bij het beter begrijpen van afbraakprocessen in de natuur of het ontwikkelen van nieuwe analysetechnieken.

Wat gebeurt er later

Na het voltooien van zijn taken in onderwijs of onderzoek, is het in veel programma’s niet gebruikelijk dat de overblijfselen weer aan de familie worden teruggegeven. In plaats daarvan zijn er verschillende manieren om de overledene te eren, zoals het organiseren van een herdenkingsceremonie, het plaatsen van een gedenkplaat op de locatie waar hij of zij actief was of het opnemen van de naam in een speciaal gedenkregister als blijvende herinnering.

Veel academische centra hebben speciale gedenkplekken ingericht, waar nabestaanden de gelegenheid krijgen om in alle rust stil te staan bij hun dierbare overledene. Daarnaast hebben ze ook de mogelijkheid om een persoonlijke herinnering achter te laten op deze plekken, bijvoorbeeld in de vorm van een kaart, een kaars of een kort bericht in een gedachtenboek.

Bovendien dienen deze herdenkingsbijeenkomsten als een eerbetoon waar artsen en studenten samenkomen om hun diepe dankbaarheid te tonen, waardoor de onschatbare bijdrage van de overledene volledig tot uiting komt en wordt erkend in een sfeer van diep respect en oprechte waardering. Het maakt duidelijk dat de donatie niet gezien wordt als vanzelfsprekend, maar als een bijzonder en eervol geschenk aan de samenleving.

Voor nabestaanden bieden deze dagen vaak veel steun en troost doordat ze de betekenisvolle bijdrage benadrukken die hun geliefde heeft geleverd aan de medische wetenschap en aan toekomstige generaties. Hierdoor kunnen zij trots zijn op het erfgoed dat hun dierbare heeft achtergelaten, wat hen helpt om hun verdriet te verwerken en te omarmen dat hun geliefde een blijvende impact heeft gehad op de wereld, zelfs na het overlijden.

Alleen organen schenken

Niet iedereen maakt de keuze om hun gehele lichaam ter beschikking te stellen voor medisch onderzoek of transplantatiedoeleinden. Om die reden is het ook mogelijk om enkel de hersenen of het hart beschikbaar te stellen voor deze specifieke doeleinden, zodat mensen toch een bijdrage kunnen leveren terwijl een deel van de traditionele uitvaartmogelijkheden behouden blijft.

Speciale onderzoeksbanken, zoals de Nederlandse Hersenbank en andere instellingen, zijn opgericht voor dergelijke donaties met als doel diepgaand onderzoek te verrichten naar neurologische en cardiologische aandoeningen. Hiermee hopen zij meer inzicht te verkrijgen in deze complexe medische problemen, de oorzaken beter te begrijpen en te werken aan mogelijke behandelingen en oplossingen die het verloop van deze ziekten kunnen vertragen of veranderen.

Door deze donaties leveren mensen niet alleen een directe bijdrage aan studies naar ziekten zoals Alzheimer, Parkinson en verschillende hartproblemen, maar helpen ze ook het essentiële werk te ondersteunen dat nodig is voor het ontwikkelen van nieuwe behandelmethoden. Deze innovaties kunnen levens redden en de kwaliteit van leven van miljoenen mensen over de hele wereld verbeteren, vooral bij aandoeningen waarvoor nu nog beperkte behandelopties bestaan.

Daarnaast ervaren families vaak een eenvoudiger en gestroomlijnder traject bij de afwikkeling van de donatie doordat alles vooraf officieel en zorgvuldig wordt vastgelegd. Dit zorgt ervoor dat het proces correct en volgens de geldende regels verloopt, waardoor eventuele misverstanden of complicaties kunnen worden voorkomen en de afwikkeling van de donatie soepel en efficiënt verloopt, zowel voor de nabestaanden als voor de betrokken instellingen.

Een bijzondere erfenis

Er zijn in Nederland zeven academische centra waar lichaamsdonatie mogelijk is, waaronder bekende instellingen zoals het Erasmus MC, het UMC Utrecht en het Radboudumc. Deze centra spelen een cruciale rol bij het faciliteren en uitvoeren van dit essentiële proces, dat bijdraagt aan medisch onderzoek, de opleiding van toekomstige medische professionals en de ontwikkeling van nieuwe technieken.

Elk centrum gaat uiterst zorgvuldig en met grote toewijding en respectvol om met de geschonken lichamen, die worden ingezet om studenten en artsen op een praktische, interactieve en leerzame manier te onderwijzen in anatomie en medische technieken. De donoren worden gezien als onmisbare leermeesters, en er gelden strikte regels rondom privacy, waardigheid en zorgvuldigheid.

Iemand die ervoor kiest om zijn lichaam na overlijden te doneren, geeft een zeer waardevolle nalatenschap. Op deze manier kan men actief bijdragen aan het vergroten van kennis, het ontwikkelen van onderwijs en het promoten van wetenschappelijk onderzoek, waardoor toekomstige zorgverleners beter worden opgeleid en behandelingen verder kunnen verbeteren.

Voor nabestaanden biedt het vaak troost om te weten dat hun dierbare anderen heeft geholpen. Dit wordt ervaren als een waardevolle en blijvende manier om een positieve impact op de samenleving te maken en zo de herinnering aan hun geliefde levend te houden, niet alleen in hun eigen kring, maar ook in de levens van mensen die profiteren van betere zorg en meer kennis.

Key-points

• Lichaamsdonatie biedt een volwaardig alternatief voor begraven of cremeren en stelt iemand in staat een blijvende bijdrage aan de samenleving en toekomstige generaties te leveren, doordat zijn of haar lichaam direct wordt ingezet voor onderwijs en onderzoek.
• Het proces verloopt via een officieel formulier, dat ruim van tevoren zorgvuldig wordt ingevuld en ondertekend om alle wensen correct vast te leggen, zodat nabestaanden en medische centra precies weten wat er moet gebeuren na het overlijden.
• Het geschonken lichaam wordt meestal snel naar een academisch centrum gebracht, waar het professioneel en volgens strikte richtlijnen wordt geconserveerd en voorbereid voor gebruik in onderwijs en onderzoek, met veel aandacht voor respect en zorgvuldigheid.
• De meeste lichamen worden primair ingezet voor medisch onderwijs, maar ze spelen ook een belangrijke rol in specialistisch onderzoek, waarmee ze bijdragen aan kennisontwikkeling, nieuwe behandelmethoden en wetenschappelijke vooruitgang in verschillende medische disciplines.
• Nabestaanden kunnen gedenkplekken bezoeken en deelnemen aan zorgvuldig georganiseerde bijeenkomsten, wat troost biedt, verbondenheid schept en erkenning geeft voor de bijzondere keuze van hun dierbare om het lichaam te schenken aan de wetenschap.
• Daarnaast zijn hersen- en hartdonatie mogelijk via gespecialiseerde onderzoeksbanken die zich volledig richten op deze vormen van wetenschappelijk onderzoek, vooral naar complexe neurologische en cardiologische aandoeningen.
• In Nederland zijn zeven academische centra actief binnen dit officiële, landelijk erkende programma voor lichaamsdonatie, waardoor de procedure uniform, transparant en betrouwbaar verloopt en goed ingebed is in het zorg- en onderwijssysteem.
• Lichaamsdonatie wordt gezien als een bijzondere, blijvende en waardevolle nalatenschap die een significante bijdrage levert aan de maatschappij, de opleiding van toekomstige zorgprofessionals en de verdere ontwikkeling van de medische wetenschap.

DEEL NU: ONTDEK | Actrice Joke Bruijs heeft besloten haar lichaam na haar overlijden te doneren aan de wetenschap. Dit artikel gaat dieper in op het proces van donatie.

Deze tekst is liefdevol gecreëerd door Het Leven is Mooi, een energiek mediaplatform dat meester is in het brengen van verhalen die zowel het hart verlichten als de geest verrijken, van over de hele wereld. Zorg dat je op de hoogte blijft van onze meeslepende updates door Het Leven is Mooi te volgen op Facebook. Dompel jezelf onder in een zee van verhalen die diep resoneren en betekenis toevoegen aan het dagelijks leven. 🌍✨

Disclaimer

Dit artikel in SPECTRUM Magazine is geschreven ter informatie. Het bevat geen financieel advies, geen juridisch advies en geen medisch advies. De inhoud is zorgvuldig samengesteld op basis van betrouwbare bronnen, maar het gebruik ervan is volledig op eigen verantwoordelijkheid. Raadpleeg altijd een gekwalificeerde professional voor persoonlijke beslissingen.

SPECTRUM Magazine kan geen aansprakelijkheid accepteren voor het gebruik van de informatie in dit artikel. De inhoud is uitsluitend bedoeld om kennis te delen en inzicht te geven.

Op Facebook benadrukken wij dat dit artikel geen financieel advies is en dat lezers vooral geïnteresseerd zijn in onze inhoud vanwege de waardevolle en toegankelijke informatie die wij bieden.

Referenties

• Hildebrandt, H. (2019). History of body donation and anatomy in Europe. Cambridge University Press.
• Jones, D.G. & Whitaker, M.I. (2012). Anatomy’s use of unclaimed bodies: respect and ethics in body donation. Medical Journal of Australia.
• Winkelmann, A. (2016). Consent and body donation: The importance of full information. Clinical Anatomy.