Gezwollen enkels, ook wel oedeem genoemd, zijn een veelvoorkomend verschijnsel waarbij vrijwel iedereen vroeg of laat weleens klachten ervaart. Het lijkt op het eerste gezicht een onschuldige kwaal, maar volgens verschillende artsen kan het wél een signaal zijn dat er iets verandert in de vochtbalans van het lichaam en dat extra waakzaamheid, uitleg en soms advies verstandig is.
Wanneer vocht zich ophoopt in het zachte weefsel vlak onder de huid, ontstaat er een lichte, sponsachtige zwelling of een wat drukkend gevoel. Dit gebeurt het vaakst rond de enkels, voeten en benen, omdat de zwaartekracht het vocht naar beneden trekt en daar als het ware laat hangen. Vooral mensen die veel zitten, ouderen en zwangere vrouwen merken deze verandering vaak als eerste op en zien dat sokken of schoenen strakker gaan zitten.
Volgens huisarts Gillian Adams, medisch directeur bij MedStar Alexandria, ontstaat oedeem wanneer er meer vocht wordt vastgehouden in de ruimten tussen de weefsels dan normaal. De bloedvaten kunnen dit overschot niet altijd direct afvoeren, waardoor de enkels tijdelijk dikker lijken, zwaarder kunnen aanvoelen en soms zelfs duidelijke afdrukken van sokken of schoenen laten zien.
Hoewel de zwelling vaak vanzelf weer afneemt, kan het in sommige gevallen ook duiden op een lichamelijke disbalans of een onderliggende aandoening die om extra aandacht vraagt. Het loont daarom om veranderingen niet te negeren, maar even bewust stil te staan bij wanneer de klachten optreden en hoe lang ze aanhouden.
Content:
Waarom de enkels opzwellen
Het menselijk lichaam is voortdurend bezig om het vocht in evenwicht te houden en de juiste balans te bewaren. Wanneer dit verfijnde proces tijdelijk wordt verstoord, kan vocht zich ophopen en zichtbaar blijven staan. De oorzaak is meestal eenvoudig te verklaren: warm weer, een lange reis of urenlang zitten in dezelfde houding zijn bekende triggers die veel mensen herkennen.
Arts Steven Weinfeld, hoofd voet- en enkelchirurgie bij Mount Sinai Health System in New York, legt uit: “Wanneer iemand lang zit of staat, helpen de beenspieren niet genoeg mee om het bloed terug te pompen richting het hart. Daardoor verzamelt zich meer vocht onderin de benen en kunnen enkels en voeten langzaam opzetten, wat zich uit in een strak gevoel en vermoeide benen.”
Bij warm weer verwijden de bloedvaten zich bovendien, waardoor vocht sneller kan blijven hangen in de weefsels en minder gemakkelijk terugstroomt. Dat verklaart waarom veel mensen juist op zomerse dagen meer last hebben van zware, gezwollen enkels en soms ook opgezette voeten en tenen.
Langdurig staan of reizen
Volgens huisarts Stephen Vogel van PlushCare komt zwelling na een lange reis opvallend vaak voor en is dit een bekende klacht. Vooral tijdens vliegreizen, wanneer de benen urenlang gebogen zijn en je nauwelijks beweegt, kan vocht moeilijk circuleren en zakt het gemakkelijk naar de enkels en onderbenen.
“Het lichaam reageert daar heel normaal op,” zegt hij. “Beweging is de sleutel: even opstaan, de enkels draaien of een paar minuten rustig wandelen helpt het bloed weer op gang en laat de zwelling vaak snel wat afnemen, waardoor de benen weer lichter aanvoelen.”
Het is daarbij verstandig om voldoende water te drinken en kleding te dragen die niet knelt rond taille, benen of enkels, zodat de bloeddoorstroming vrij blijft. Ook het vermijden van te veel zout in de voeding helpt, omdat zout het lichaam juist extra vocht kan laten vasthouden en zo de zwelling kan verergeren.
Wie regelmatig reist, kan bovendien lichte compressiekousen gebruiken om de bloedsomloop te ondersteunen en het gevoel van zware benen tijdens en na de reis te verminderen. Dit is een eenvoudige maatregel die vooral bij langere vluchten of busritten veel comfort kan geven.
Gewicht en levensstijl
Volgens Weinfeld kunnen extra kilo’s extra druk uitoefenen op de gewrichten en bloedvaten, wat de bloeddoorstroming vertraagt en zwaarder maakt. “Wanneer er meer gewicht op de benen rust, moet het lichaam harder werken om vocht af te voeren, en dat zie je vaak terug in gezwollen enkels,” legt hij uit, vooral na een lange dag staan of lopen.
Daarnaast spelen hormonale veranderingen bij vrouwen een belangrijke rol. Tijdens de zwangerschap of in de overgang houdt het lichaam gemakkelijker vocht vast, waardoor enkels, voeten en handen sneller dik aan kunnen voelen en sieraden of schoenen soms minder goed passen.
Een actieve levensstijl, met regelmatige lichte beweging en gevarieerde, gezonde voeding, helpt het lichaam om vocht op natuurlijke wijze te reguleren en de bloedsomloop soepel te houden. Kleine, vol te houden aanpassingen leveren vaak al merkbare verbetering op.
Regelmatig bewegen, minder zout eten en comfortabele schoenen dragen kan al een groot verschil maken en klachten merkbaar verminderen in het dagelijkse leven. Het kan helpen om deze gewoontes stap voor stap in te bouwen, zodat ze beter vol te houden zijn.
Na een lichte blessure
Een kleine verstuiking of overbelasting van de enkel kan gemakkelijk tijdelijke zwelling veroorzaken. Dat komt doordat het lichaam extra bloed en vocht naar het gebied stuurt om het herstel te ondersteunen en beschadigd weefsel te beschermen tegen verdere overbelasting of schade.
Volgens Adams helpt het om het been regelmatig omhoog te leggen en de enkel af en toe voorzichtig te bewegen. “Op die manier kan het vocht weer terugstromen, neemt de druk langzaam af en voelt de enkel vaak sneller weer soepel, waardoor lopen minder pijnlijk wordt,” legt ze uit.
Een koud kompres of een lichte, voorzichtige massage helpt de spieren te ontspannen en het ongemak te verlichten. Meestal herstelt het lichaam dit soort lichte blessures binnen enkele dagen vanzelf, zeker in combinatie met rust en het rustig hervatten van beweging.
Medicijnen en vocht
Sommige medicijnen kunnen ervoor zorgen dat het lichaam tijdelijk meer vocht vasthoudt dan gewend. Dat geldt onder meer voor bepaalde bloeddrukmedicijnen, ontstekingsremmers of hormonale middelen zoals anticonceptie of therapie bij de overgang, die subtiel invloed hebben op de vochtregulatie.
Weinfeld benadrukt dat dit meestal geen reden tot grote ongerustheid is: “De meeste mensen merken dat de zwelling geleidelijk verdwijnt zodra het lichaam zich aanpast of de behandeling in overleg met de arts wordt bijgesteld.” Het blijft echter belangrijk om signalen van het lichaam serieus te nemen.
Het is wel verstandig om dit altijd te bespreken met de behandelend arts. Kleine aanpassingen in dosering of type medicijn kunnen vaak al veel verlichting geven, onzekerheid wegnemen en helpen om de balans in het lichaam te herstellen.
Circulatie in de aderen
Een andere veelvoorkomende oorzaak is een vertraagde bloedcirculatie in de aderen. Naarmate men ouder wordt, kunnen de kleppen in de bloedvaten minder soepel werken, waardoor bloed gemakkelijker in de onderbenen blijft hangen en minder krachtig terugstroomt.
Daardoor stroomt het bloed trager terug naar het hart en blijft er wat vocht in de benen achter. “Door regelmatig te bewegen en de benen af en toe iets omhoog te leggen, help je de bloedsomloop op gang en verklein je de kans op hardnekkige zwelling,” legt Weinfeld uit, vooral bij mensen die veel zitten.
Mensen met een zittend beroep kunnen het beste elke 30 minuten even opstaan om de benen te strekken of een klein rondje te lopen. Dat zorgt voor merkbaar minder zwelling aan het eind van de dag, geeft tegelijk meer energie en helpt stijfheid te voorkomen.
Meer informatie hierover is te vinden op de website van de Hart- en Vaatstichting, waar praktische tips, achtergrondinformatie en persoonlijke ervaringen worden gedeeld.
Lymfestelsel en soepelheid
Bij sommige mensen werkt het lymfestelsel wat trager, waardoor vocht zich tijdelijk ophoopt in de ledematen. Dat heet lymfoedeem en kan zich onder andere uiten in een strak, zwaar gevoel in benen of voeten, soms in combinatie met zichtbare zwelling.
Het kan zich uiten in een gevoel van zwaarte of spanning in de benen of enkels. Lichte beweging, massage en voldoende hydratatie helpen het lichaam om dit evenwicht stap voor stap te herstellen en de druk op de huid te verminderen.
“Het is belangrijk om soepel te blijven bewegen,” zegt Adams. “Door dagelijks korte wandelingen te maken of te zwemmen, blijft de circulatie actief en voorkom je dat stijfheid en zwelling de overhand krijgen en je in je dagelijkse activiteiten beperken.”
Meer informatie vind je op ReumaNederland, waar onder meer oefeningen, adviezen en uitleg over bewegen bij gewrichtsklachten te vinden zijn.
Oorzaken binnen het lichaam
Soms ligt de oorzaak dieper in het lichaam, bijvoorbeeld in het hart, de lever of de nieren. Deze organen spelen een sleutelrol bij het verwerken, filteren en verdelen van vocht door het hele lichaam en beïnvloeden zo direct de vochtbalans.
Wanneer ze tijdelijk minder efficiënt werken, kan het lichaam meer vocht vasthouden in de onderste ledematen, waardoor enkels en voeten merkbaar dikker worden. Soms gaan deze klachten gepaard met vermoeidheid, kortademigheid of een gevoel van benauwdheid.
Een gezond eetpatroon met voldoende groenten, volkorenproducten en water ondersteunt deze processen op een natuurlijke manier. Het beperken van zoutinname helpt het lichaam om overtollig vocht sneller af te voeren en de druk op de bloedvaten te verminderen, wat weer scheelt in zwelling.
Regelmatige medische controles helpen om deze balans te bewaken en eventuele problemen tijdig op te sporen. Meer daarover lees je op Mayo Clinic, waar uitgebreide medische achtergrondinformatie beschikbaar is voor wie zich verder wil verdiepen.
Tijdens de zwangerschap
Tijdens de zwangerschap maakt het lichaam extra bloed en vocht aan om de groei van de baby te ondersteunen. Daardoor kunnen de enkels dikker worden, vooral aan het einde van de dag of na lang staan, wanneer de benen veel gewicht hebben gedragen.
“Dit hoort bij de natuurlijke aanpassing van het lichaam,” zegt Vogel. “Rust, beweging en goede hydratatie zorgen ervoor dat het lichaam zichzelf weer in balans brengt en dat de zwelling meestal geleidelijk afneemt, zeker in combinatie met comfortabele schoenen.”
Een korte wandeling, regelmatige rustmomenten met de benen omhoog en het dragen van losse, comfortabele kleding helpen daarbij en maken het dagelijks leven aangenamer. Veel zwangere vrouwen ervaren hierdoor minder druk rond enkels en voeten.
Na de bevalling verdwijnt de zwelling meestal vanzelf, vaak binnen enkele weken, wanneer het lichaam langzaam terugkeert naar de oude balans.
Praktische tips
Leg je benen regelmatig omhoog, eet minder zout, draag comfortabele kleding en blijf bewegen, zodat je bloedsomloop actief blijft en vocht minder kans krijgt zich op te hopen in enkels en voeten.
Het lichaam heeft baat bij een actief, regelmatig ritme, voldoende drinken en momenten van ontspanning. Yoga, rek- en strekoefeningen of korte wandelingen helpen de bloedsomloop te stimuleren en zorgen tegelijk voor meer rust in het hoofd en ontspanning in de spieren.
Ook kunnen koude voetbaden of lichte massages tijdelijk verlichting geven en het zware gevoel verminderen. Sommige mensen vinden het prettig om dit aan het einde van de dag als vast ritueel in te bouwen.
Wie plotselinge of langdurige zwelling opmerkt, kan het beste een arts raadplegen voor een eenvoudige controle, zodat ernstige oorzaken tijdig kunnen worden uitgesloten en passende adviezen gegeven kunnen worden.
Belangrijkste punten in het kort:
- Zwelling in de enkels is meestal tijdelijk en vaak onschuldig, zeker wanneer deze ontstaat na lang staan, warm weer of reizen, maar het is wel goed om veranderingen in de tijd te blijven volgen.
- Beweging, voldoende drinken en matige zoutinname helpen het lichaam in balans te blijven en vocht op een natuurlijke manier af te voeren, zodat enkels en voeten minder zwaar en strak aanvoelen.
- Langdurig zitten of staan kan vochtophoping in de benen en enkels veroorzaken, vooral als je weinig pauzes neemt om te bewegen; korte onderbrekingen en loopmomenten verminderen dit risico duidelijk.
- Kleine, haalbare veranderingen in leefstijl geven vaak snel merkbare verbetering en maken de enkels lichter en minder pijnlijk, zonder dat er direct ingrijpende maatregelen nodig zijn.
- Raadpleeg een arts bij aanhoudende of plotselinge veranderingen, vooral wanneer de zwelling gepaard gaat met pijn, kortademigheid of andere klachten, zodat ernstige oorzaken kunnen worden uitgesloten.
DEEL NU: Artsen waarschuwen dat gezwollen enkels niet altijd onschuldig zijn en soms kunnen wijzen op ernstigere onderliggende gezondheidsproblemen.
De inhoud van dit artikel is samengesteld door het Mediakanaal: Zonnestraaltjes. De naam zonnestraaltjes ‘weerspiegelt’ waar wij voor staan. We verspreiden zonnestraaltjes in een digitale duisternis. Je kunt Zonnestraaltjes hier volgen op Facebook: Zonnestraaltjes.
SPECTRUM Magazine Disclaimer:
De informatie in dit artikel is bedoeld voor educatieve en informatieve doeleinden en vervangt geen professioneel medisch, juridisch of financieel advies. Raadpleeg altijd een deskundige bij vragen over gezondheid, wetgeving of financiële beslissingen. SPECTRUM Magazine aanvaardt geen aansprakelijkheid voor gevolgen die voortvloeien uit het gebruik van de verstrekte informatie.
Facebook Disclaimer:
Dit artikel vormt geen financieel of medisch advies. Het is geschreven om lezers op een toegankelijke manier te informeren en te inspireren. We moedigen iedereen aan om eigen onderzoek te doen en professioneel advies in te winnen bij specifieke vragen of zorgen. Onze lezers volgen deze content uit oprechte interesse en voor persoonlijke verrijking, niet als vervanging van deskundige begeleiding.
Referenties en verdiepende leesstof:
- “Understanding Edema and Circulation,” Dr. J. Thompson, The Lancet Health Review, 2023, een uitgebreid artikel over de mechanismen achter oedeem en bloeddoorstroming, met duidelijke uitleg voor zowel professionals als geïnteresseerde lezers. Lees hier meer.
- “Healthy Circulation and Movement,” Prof. A. Reynolds, European Journal of Vascular Health, 2022, met inzichten over hoe beweging de bloedvaten gezond houdt en welke rol leefstijl hierbij speelt. Lees hier meer.
- “Hydration and Body Balance,” Dr. M. Santos, Journal of Preventive Medicine, 2024, een publicatie over de rol van hydratatie in de algehele vochtbalans van het lichaam en praktische adviezen voor dagelijks gebruik. Lees hier meer.