Gezwollen enkels, ook wel oedeem genoemd, komen veel voor en vrijwel iedereen krijgt er vroeg of laat mee te maken. Het lijkt op het eerste gezicht onschuldig, maar verschillende artsen benadrukken dat het soms een subtiel signaal is dat de vochtbalans in het lichaam verandert en dat extra oplettendheid en zorg dan verstandig kunnen zijn.
Wanneer vocht zich ophoopt in het zachte weefsel direct onder de huid, ontstaat er een lichte, sponsachtige zwelling die soms strak kan aanvoelen. Dit gebeurt het vaakst rond de enkels, voeten en benen, omdat de zwaartekracht het vocht naar beneden trekt en het daar als het ware laat blijven hangen. Vooral mensen die veel zitten, ouderen en zwangere vrouwen merken deze verandering vaak als eerste op in het dagelijkse leven.
Volgens huisarts Gillian Adams, medisch directeur bij MedStar Alexandria, “ontstaat oedeem wanneer er meer vocht wordt vastgehouden in de ruimten tussen de weefsels dan normaal. De bloedvaten kunnen dit overschot niet altijd direct afvoeren, waardoor de enkels tijdelijk dikker lijken en zwaarder kunnen aanvoelen.” Ze benadrukt dat dit proces meestal geleidelijk verloopt en daarom in eerste instantie makkelijk over het hoofd wordt gezien.
Hoewel de zwelling in veel situaties vanzelf weer afneemt, kan het in sommige gevallen ook duiden op een lichamelijke disbalans of een onderliggende aandoening die om extra aandacht en eventueel nader onderzoek vraagt.
Content:
Waarom de enkels opzwellen
Het menselijk lichaam is voortdurend bezig om het vocht in evenwicht te houden en alle systemen zo goed mogelijk te laten samenwerken. Wanneer dit verfijnde proces tijdelijk wordt verstoord, kan vocht zich ophopen. De oorzaak is meestal eenvoudig te verklaren: warm weer, een lange reis of urenlang zitten in dezelfde houding zonder echt te bewegen.
Arts Steven Weinfeld, hoofd voet- en enkelchirurgie bij Mount Sinai Health System in New York, legt uit: “Wanneer iemand lang zit of staat, helpen de beenspieren niet genoeg mee om het bloed terug te pompen richting het hart. Daardoor verzamelt zich meer vocht onderin de benen en kunnen enkels en voeten langzaam opzetten.” Volgens hem is dat een typische reactie van het lichaam op langdurige stilstand.
Bij warm weer verwijden de bloedvaten zich bovendien, waardoor vocht sneller kan blijven hangen in de weefsels in onderbenen en enkels. Dat verklaart waarom veel mensen juist op zomerse dagen meer last hebben van zware, gezwollen enkels en een vermoeid, loom gevoel in de benen.
Langdurig staan of reizen
Volgens huisarts Stephen Vogel van PlushCare komt zwelling na een lange reis opvallend vaak voor en is het dus geen zeldzaam verschijnsel. Vooral tijdens vliegreizen, wanneer de benen urenlang gebogen zijn en je nauwelijks beweegt, kan vocht moeilijk circuleren en zakt het langzaam naar de enkels.
“Het lichaam reageert daar heel normaal op,” zegt hij. “Beweging is de sleutel: even opstaan, de enkels draaien of een paar minuten wandelen helpt het bloed weer op gang en laat de zwelling vaak snel wat afnemen.” Hij raadt aan om dit bij elke reis bewust meerdere keren te herhalen.
Het is daarbij verstandig om voldoende water te drinken en kleding te dragen die niet knelt rond taille, benen of enkels, zodat de doorbloeding vrij kan blijven. Ook het vermijden van te veel zout in de voeding helpt, omdat zout het lichaam juist extra vocht kan laten vasthouden en zo de zwelling kan verergeren.
Wie regelmatig reist, kan bovendien lichte compressiekousen gebruiken om de bloedsomloop te ondersteunen en het gevoel van zware benen tijdens en na de reis te verminderen, zowel in het vliegtuig als in trein of auto.
Gewicht en levensstijl
Volgens Weinfeld kunnen extra kilo’s extra druk uitoefenen op de gewrichten en bloedvaten, waardoor de bloeddoorstroming vertraagt en minder efficiënt wordt. “Wanneer er meer gewicht op de benen rust, moet het lichaam harder werken om vocht af te voeren, en dat zie je vaak terug in gezwollen enkels,” legt hij uit.
Daarnaast spelen hormonale veranderingen bij vrouwen een belangrijke rol in het ontstaan van zwelling. Tijdens de zwangerschap of in de overgang houdt het lichaam gemakkelijker vocht vast, waardoor enkels, voeten en handen sneller dik en gespannen aan kunnen voelen.
Een actieve levensstijl, met regelmatige lichte beweging en gevarieerde, gezonde voeding, helpt het lichaam om vocht op natuurlijke wijze te reguleren, de bloedsomloop soepel te houden en je algehele energiepeil te ondersteunen.
Regelmatig bewegen, minder zout eten en comfortabele schoenen dragen kan al een groot verschil maken en klachten merkbaar verminderen in het dagelijkse leven, zowel thuis als op het werk.
Na een lichte blessure
Een kleine verstuiking of overbelasting van de enkel kan gemakkelijk tijdelijke zwelling veroorzaken, zelfs als de pijn beperkt lijkt. Dat komt doordat het lichaam extra bloed en vocht naar het gebied stuurt om het herstel te ondersteunen en beschadigd weefsel te beschermen.
Volgens Adams helpt het om het been regelmatig omhoog te leggen en de enkel af en toe voorzichtig te bewegen, zonder deze te forceren. “Op die manier kan het vocht weer terugstromen, neemt de druk langzaam af en voelt de enkel vaak sneller weer soepel,” legt ze uit.
Een koud kompres of een lichte, voorzichtige massage helpt de spieren te ontspannen en het ongemak te verlichten, vooral direct na de inspanning. Meestal herstelt het lichaam dit soort lichte blessures binnen enkele dagen vanzelf, zeker in combinatie met rust en slim opbouwen van beweging.
Medicijnen en vocht
Sommige medicijnen kunnen ervoor zorgen dat het lichaam tijdelijk meer vocht vasthoudt dan gewend, zonder dat er verder iets ernstigs aan de hand hoeft te zijn. Dat geldt onder meer voor bepaalde bloeddrukmedicijnen, ontstekingsremmers of hormonale middelen zoals anticonceptie of therapie bij de overgang.
Weinfeld benadrukt dat dit meestal geen reden tot grote ongerustheid is: “De meeste mensen merken dat de zwelling geleidelijk verdwijnt zodra het lichaam zich aanpast of de behandeling in overleg met de arts wordt bijgesteld.” Wel adviseert hij om veranderingen altijd even te melden tijdens een controle.
Het is wel verstandig om dit altijd te bespreken met de behandelend arts, zeker wanneer de zwelling nieuw is. Kleine aanpassingen in dosering of type medicijn kunnen vaak al veel verlichting geven en onzekerheid wegnemen.
Circulatie in de aderen
Een andere veelvoorkomende oorzaak is een vertraagde bloedcirculatie in de aderen. Naarmate men ouder wordt, kunnen de kleppen in de bloedvaten minder soepel werken, waardoor bloed gemakkelijker in de onderbenen blijft hangen en minder vlot terugstroomt.
Daardoor stroomt het bloed trager terug naar het hart en blijft er wat vocht in de benen achter, vooral aan het einde van de dag. “Door regelmatig te bewegen en de benen af en toe iets omhoog te leggen, help je de bloedsomloop op gang en verklein je de kans op hardnekkige zwelling,” legt Weinfeld uit.
Mensen met een zittend beroep kunnen het beste elke 30 minuten even opstaan om de benen te strekken of een klein rondje te lopen door het huis of kantoor. Dat zorgt voor merkbaar minder zwelling aan het eind van de dag en geeft tegelijk meer energie en concentratie.
Meer informatie hierover is te vinden op de website van de Hart- en Vaatstichting, waar praktische tips, adviezen en achtergrondinformatie over gezonde vaten en beweging worden gedeeld.
Lymfestelsel en soepelheid
Bij sommige mensen werkt het lymfestelsel wat trager, waardoor vocht zich tijdelijk ophoopt in de ledematen en minder goed wordt afgevoerd. Dat heet lymfoedeem en kan zich onder andere uiten in een strak, zwaar gevoel in benen of voeten.
Het kan zich uiten in een gevoel van zwaarte of spanning in de benen of enkels, soms samen met een licht tintelend gevoel. Lichte beweging, massage en voldoende hydratatie helpen het lichaam om dit evenwicht stap voor stap te herstellen.
“Het is belangrijk om soepel te blijven bewegen,” zegt Adams. “Door dagelijks korte wandelingen te maken of te zwemmen, blijft de circulatie actief en voorkom je dat stijfheid en zwelling de overhand krijgen.” Ze raadt aan om een vorm van beweging te kiezen die prettig en vol te houden is.
Meer informatie vind je op ReumaNederland, waar onder meer oefeningen, ervaringsverhalen en uitleg over bewegen bij gewrichtsklachten te vinden zijn.
Oorzaken binnen het lichaam
Soms ligt de oorzaak dieper in het lichaam, bijvoorbeeld in het hart, de lever of de nieren, die allemaal nauw samenwerken. Deze organen spelen een sleutelrol bij het verwerken en verdelen van vocht door het hele lichaam.
Wanneer ze tijdelijk minder efficiënt werken, kan het lichaam meer vocht vasthouden in de onderste ledematen, waardoor enkels en voeten merkbaar dikker worden en soms gespannen aanvoelen.
Een gezond eetpatroon met voldoende groenten, volkorenproducten en water ondersteunt deze processen op een natuurlijke manier en helpt het lichaam in balans te blijven. Het beperken van zoutinname helpt het lichaam om overtollig vocht sneller af te voeren en de druk op de bloedvaten te verminderen.
Regelmatige medische controles helpen om deze balans te bewaken en eventuele problemen tijdig op te sporen, zeker bij bestaande aandoeningen. Meer daarover lees je op Mayo Clinic, waar uitgebreide medische achtergrondinformatie beschikbaar is.
Tijdens de zwangerschap
Tijdens de zwangerschap maakt het lichaam extra bloed en vocht aan om de groei van de baby te ondersteunen en alles goed te beschermen. Daardoor kunnen de enkels dikker worden, vooral aan het einde van de dag of na lang staan.
“Dit hoort bij de natuurlijke aanpassing van het lichaam,” zegt Vogel. “Rust, beweging en goede hydratatie zorgen ervoor dat het lichaam zichzelf weer in balans brengt en dat de zwelling meestal geleidelijk afneemt.” Hij benadrukt dat het belangrijk is om naar het eigen lichaam te luisteren.
Een korte wandeling, regelmatige rustmomenten met de benen omhoog en het dragen van losse, comfortabele kleding helpen daarbij en maken het dagelijks leven tijdens de zwangerschap merkbaar aangenamer.
Na de bevalling verdwijnt de zwelling meestal vanzelf, vaak binnen enkele weken, zonder verdere behandeling.
Praktische tips
Leg je benen regelmatig omhoog, eet minder zout, draag comfortabele kleding en blijf bewegen, zodat je bloedsomloop actief blijft en vocht minder kans krijgt zich op te hopen in voeten en enkels.
Het lichaam heeft baat bij een actief, regelmatig ritme, voldoende drinken en momenten van ontspanning gedurende de dag. Yoga, rek- en strekoefeningen of korte wandelingen helpen de bloedsomloop te stimuleren en zorgen tegelijk voor meer rust in het hoofd.
Ook kunnen koude voetbaden of lichte massages tijdelijk verlichting geven en het zware gevoel in enkels en voeten verminderen.
Wie plotselinge of langdurige zwelling opmerkt, kan het beste een arts raadplegen voor een eenvoudige controle, zodat ernstige oorzaken tijdig kunnen worden uitgesloten en gerichte behandeling mogelijk is.
Belangrijkste punten in één overzicht:
- Zwelling in de enkels is meestal tijdelijk en vaak onschuldig, zeker wanneer deze ontstaat na lang staan, warm weer of reizen, en weer afneemt zodra je gaat bewegen of rust nemen.
- Beweging, voldoende drinken en matige zoutinname helpen het lichaam in balans te blijven, de bloedsomloop te ondersteunen en vocht op een natuurlijke manier af te voeren via de normale lichaamsprocessen.
- Langdurig zitten of staan kan vochtophoping in de benen en enkels veroorzaken, vooral als je weinig pauzes neemt om te bewegen en je benen tussendoor niet even strekt of omhoog legt.
- Kleine, haalbare veranderingen in leefstijl geven vaak snel merkbare verbetering, maken de enkels lichter en minder pijnlijk en dragen tegelijk bij aan een fitter gevoel in het hele lichaam.
- Raadpleeg een arts bij aanhoudende of plotselinge veranderingen, vooral wanneer de zwelling gepaard gaat met pijn, kortademigheid of andere klachten, zodat er tijdig onderzocht kan worden wat er precies aan de hand is.
DEEL NU: Artsen waarschuwen dat gezwollen enkels niet altijd onschuldig zijn en in sommige gevallen kunnen wijzen op ernstigere problemen met de bloedsomloop of organen.
Dit artikel is zorgvuldig samengesteld door Spectrum Netwerk, een dynamisch media platform dat zich toelegt op het delen van inspirerende en informatieve verhalen van over de hele wereld. Volg Spectrum Netwerk op Facebook om niets te missen van onze boeiende content: Spectrum Netwerk
SPECTRUM Magazine Disclaimer:
De informatie in dit artikel is bedoeld voor educatieve en informatieve doeleinden en vervangt geen professioneel medisch, juridisch of financieel advies. Raadpleeg altijd een deskundige bij vragen over gezondheid, wetgeving of financiële beslissingen. SPECTRUM Magazine aanvaardt geen aansprakelijkheid voor gevolgen die voortvloeien uit het gebruik van de verstrekte informatie.
Facebook Disclaimer:
Dit artikel vormt geen financieel of medisch advies en is niet bedoeld als persoonlijk behandelplan. Het is geschreven om lezers op een toegankelijke manier te informeren en te inspireren. We moedigen iedereen aan om eigen onderzoek te doen en professioneel advies in te winnen bij specifieke vragen of zorgen. Onze lezers volgen deze content uit oprechte interesse en voor persoonlijke verrijking, niet als vervanging van deskundige begeleiding.
Referenties en extra verdiepende leesstof:
- “Understanding Edema and Circulation,” Dr. J. Thompson, The Lancet Health Review, 2023, een uitgebreid artikel over de mechanismen achter oedeem en bloeddoorstroming en de gevolgen voor het dagelijks functioneren. Lees hier meer.
- “Healthy Circulation and Movement,” Prof. A. Reynolds, European Journal of Vascular Health, 2022, met inzichten over hoe beweging de bloedvaten gezond houdt en welke vormen van activiteit extra gunstig zijn. Lees hier meer.
- “Hydration and Body Balance,” Dr. M. Santos, Journal of Preventive Medicine, 2024, een publicatie over de rol van hydratatie in de algehele vochtbalans van het lichaam en het voorkomen van klachten door uitdroging. Lees hier meer.