ONTDEK | Joke Bruijs heeft besloten haar lichaam na haar overlijden ter beschikking te stellen aan de wetenschap. Dit artikel beschrijft het proces daarvan.

Steeds meer mensen kiezen ervoor om hun lichaam na hun overlijden aan de wetenschap te schenken, in plaats van een begrafenis of crematie. Op die manier dragen zij bij aan medisch onderwijs en onderzoek, wat een blijvende en tastbare nalatenschap creëert. Deze keuze geeft richting en zingeving aan het leven, ook na de dood, en maakt het afscheid extra bijzonder.

In 2025 maakte actrice en zangeres Joke Bruijs op 73-jarige leeftijd een moedige en zorgvuldig doordachte keuze, ondanks haar langdurige strijd tegen de ziekte van Parkinson. Zij besloot dat haar lichaam na haar overlijden zou worden ingezet voor medisch onderwijs en onderzoek, met als doel toekomstige artsen beter toe te rusten en mensen te ondersteunen die met dezelfde aandoening te maken krijgen. Deze beslissing laat zien hoe persoonlijke ervaringen kunnen uitgroeien tot een bron van kennis waar veel anderen baat bij hebben. Voor haar omgeving bood dit bovendien troost, omdat haar levenswerk op een andere manier doorwerkt. Zo verbindt haar besluit kunst, zorg en wetenschap met elkaar.

Steeds meer nabestaanden ervaren dat lichaamsdonatie een bijzondere vorm van nalatenschap is. Door te doneren draagt men bij aan de opleiding van toekomstige zorgprofessionals, terwijl families troost vinden in het idee dat hun dierbare blijvend helpt om zorg te verbeteren. Op die manier krijgt het afscheid een extra laag betekenis en wordt de herinnering verbonden met een concreet gebaar van solidariteit. Het besef dat kennis wordt doorgegeven, kan het rouwen verzachten. Zo groeit verdriet uit tot een bron van hoop voor anderen.

In Nederland bestaat het concept van lichaamsdonatie al vele decennia en het speelt een onmisbare rol binnen het medisch onderwijs. Studenten krijgen op respectvolle wijze de kans om het menselijk lichaam in al zijn complexiteit en variatie te bestuderen, wat cruciaal is voor het verwerven van betrouwbare kennis en praktische vaardigheden. Deze leerervaring ondersteunt veilige zorg in latere stages en banen, omdat theorie en praktijk nauw op elkaar aansluiten. Docenten kunnen daarbij dieper ingaan op verschillen tussen lichamen en ziektebeelden. Zo wordt de stap naar de kliniek kleiner en de kwaliteit van zorg groter.

Hoe regel je dit

Wie lichaamsdonatie overweegt, legt de wens bij leven officieel vast met een wilsbeschikkingsformulier, zodat duidelijk is wat er moet gebeuren bij onverwachte situaties. Het ondertekende formulier wordt ingediend bij een medisch centrum, zodat de betrokken afdeling tijdig kan voorbereiden en nabestaanden weten welke stappen volgen. Deze vastlegging voorkomt onduidelijkheid wanneer de tijd dringt. Het geeft zorgverleners houvast om snel en zorgvuldig te handelen. Voor families schept het rust omdat ieders rol helder is.

Het formulier wordt met de hand ingevuld en helder geformuleerd, zodat wensen eenduidig zijn en zorgverleners en familie precies weten welke procedures gelden. Het document is opvraagbaar bij het centrum in de eigen regio, waardoor de drempel om alles goed te regelen laag blijft en de administratie overzichtelijk is. Aanvullende instructies worden meestal meegestuurd, zodat men thuis rustig kan nalezen. Dit bevordert zorgvuldigheid in elke stap. Zo ontstaat een betrouwbaar dossier dat op het juiste moment beschikbaar is.

Medische centra accepteren nieuwe aanmeldingen alleen wanneer er voldoende capaciteit beschikbaar is. Daardoor kan het voorkomen dat inschrijving tijdelijk niet mogelijk is en dat men moet wachten tot er opnieuw ruimte ontstaat binnen de planning. Deze spreiding waarborgt kwaliteit in onderwijs en onderzoek. Het centrum communiceert hierover helder met belangstellenden. Zo ontstaat een eerlijke en transparante volgorde voor alle aanmeldingen.

Families krijgen rust met duidelijke vastleggingen. Tijdig informeren van naasten vermindert misverstanden en zorgt voor een respectvol vervolgproces. Bespreken van wensen helpt verrassingen voorkomen.

Niet altijd plek

De belangstelling voor lichaamsdonatie is groot en dat betekent dat medische instellingen in Nederland soms tijdelijk geen nieuwe inschrijvingen aannemen. In zulke periodes ontstaan wachtlijsten en wordt zorgvuldig gekeken naar de beschikbare faciliteiten en onderwijsplanning. Zo blijft de belasting van medewerkers en ruimtes in balans. Dit waarborgt dat elke donatie de aandacht krijgt die nodig is. Kwaliteit staat daarbij voorop, ook als de vraag stijgt.

Bij het Leids Universitair Medisch Centrum gebeurde het dat gedurende bepaalde periodes geen nieuwe donoren werden ingeschreven, omdat alle beschikbare plaatsen volledig benut waren en bestaande afspraken moesten worden nagekomen. Deze maatregel voorkomt onnodige vertragingen en houdt de logistiek beheersbaar voor onderwijs en onderzoek. Zodra er capaciteit vrijkomt, wordt de inschrijving heropend.

Andere centra, zoals het Universitair Medisch Centrum Groningen, kenden eveneens momenten van zeer hoge belangstelling. Dit laat zien dat lichaamsdonatie steeds bekender wordt en dat de bereidheid om bij te dragen aan onderwijs en onderzoek breed gedragen wordt. Tegelijk benadrukt het belang van duidelijke informatie voor geïnteresseerden, zodat iedereen tijdig keuzes kan maken en benodigde documenten kan regelen. Dit bevordert een soepel verloop voor alle betrokkenen.

Na verloop van tijd worden inschrijvingen vaak opnieuw geopend. Geïnteresseerden doen er goed aan actuele informatie op te vragen bij hun regionale centrum, zodat zij weten welke wachttijden of voorwaarden op dat moment gelden. Een kort telefoontje of e-mail kan al verhelderend zijn, en ook websites worden regelmatig bijgewerkt. Zo blijft het proces transparant en toegankelijk.

Wat gebeurt er daarna

Na het overlijden van een donor wordt het lichaam doorgaans binnen 24 uur naar de afdeling anatomie overgebracht, zodat het snel kan worden geconserveerd voor onderwijs en onderzoek. Dit is nodig omdat natuurlijke processen vrijwel direct na het overlijden beginnen en de kwaliteit van het materiaal behouden moet blijven. De snelle overbrenging vraagt om goede afstemming tussen artsen, uitvaartzorg en de anatomische afdeling. Duidelijke afspraken zorgen dat dit zorgvuldig verloopt. Zo blijven tijd en kwaliteit in evenwicht.

Om het lichaam geschikt te houden voor onderwijs en onderzoek wordt het door specialisten gebalsemd. Zij brengen conserverende vloeistoffen en, indien nodig, kleurstoffen via de bloedbaan in, zodat weefsels en organen langdurig bestudeerd kunnen worden. Deze procedure volgt strikte protocollen die zijn ontwikkeld voor onderwijsdoeleinden. Het resultaat is stabiel materiaal met herkenbare anatomische kenmerken, waardoor oefeningen realistisch en veilig kunnen plaatsvinden.

Dankzij deze zorgvuldige conservering kan een lichaam aanzienlijk langer worden gebruikt, soms maanden tot jaren. Studenten en artsen hebben daardoor voldoende tijd om kennis op te bouwen, vaardigheden te oefenen en complexe technieken stapsgewijs onder de knie te krijgen. Dit verlaagt de drempel om nieuwe handelingen te leren, bevordert nauwkeurigheid en stimuleert teamwork in de snijzaal. Uiteindelijk komt dit de patiëntenzorg ten goede door een grondige voorbereiding.

De structuur van organen en weefsels blijft zo goed mogelijk behouden, waardoor werken met echte lichamen uitzonderlijke didactische waarde biedt. Het stelt docenten en studenten in staat anatomie en variatie in het menselijk lichaam nauwkeurig te bestuderen en medische handelingen realistischer te trainen. Modelmateriaal en simulaties blijven nuttig, maar kunnen deze directe ervaring niet volledig vervangen. Juist de combinatie maakt het onderwijs compleet en verdiept het begrip van zowel mens als ziektebeeld.

Minder tijd voor afscheid

Omdat de overbrenging snel plaatsvindt, is er meestal weinig tijd voor een uitgebreid fysiek afscheid. Dat kan voor nabestaanden ingrijpend zijn, maar er bestaan alternatieve manieren om herinneringen te eren en elkaar te steunen, zodat het rouwproces toch ruimte en aandacht krijgt. Families kunnen kiezen voor een later herdenkingsmoment met foto’s, muziek en woorden. Ook een klein ritueel thuis kan troost bieden. Zo ontstaat alsnog een zorgvuldig afscheid in eigen tempo.

Veel medische centra hebben gedenkplekken waar families persoonlijke woorden kunnen achterlaten, bloemen neerleggen of een klein symbool plaatsen ter nagedachtenis. Zo ontstaat een rustige plek om verdriet te uiten en steun te vinden wanneer dat nodig is. De gedeelde setting verbindt nabestaanden met elkaar en benadrukt de waardigheid van de schenking. Deze plekken worden zorgvuldig onderhouden en blijven toegankelijk.

In Leiden wordt jaarlijks een herdenkingsdag georganiseerd waar artsen, studenten en families samenkomen om stil te staan bij de schenking. Muziek, persoonlijke toespraken en momenten van stilte geven de bijeenkomst warmte en betekenis, waardoor herinneringen gedeeld worden. De woorden van dank plaatsen elke donatie in een groter geheel en maken het belang van onderwijs en onderzoek zichtbaar. Voor veel families is dit een bemoedigende traditie.

Voor gezinnen vormt zo’n dag vaak een bron van troost en erkenning. De waardevolle bijdrage van hun dierbare aan de samenleving wordt zichtbaar en met respect benoemd, wat helpt om het verlies te dragen. Het samenzijn met andere families biedt herkenning, terwijl de betrokkenheid van studenten en artsen laat zien hoe groot de impact is. Zo ontstaat een blijvende plek voor herinnering en waardering.

Gebruik in onderwijs

Veel geschonken lichamen worden ingezet in het medisch onderwijs, waar studenten anatomie bestuderen, medische handelingen oefenen en inzicht krijgen in onderlinge verschillen tussen mensen. Het doel is een dieper begrip van anatomie en fysiologie op te bouwen dat in de kliniek direct toepasbaar is. Door herhaald te oefenen, groeit precisie en zelfvertrouwen. Dit bevordert veilig werken met patiënten. Zo vormt de snijzaal een stevige basis voor latere zorg.

Werken met echte weefsels leert studenten hoe structuren aanvoelen en hoe organen in vorm en ligging kunnen variëren. Deze directe ervaring kan niet volledig worden vervangen door modellen of simulaties en versterkt de vertaalslag van theorie naar praktijk aanzienlijk. Studenten leren bovendien beter samenwerken in teams, terwijl docenten gerichte feedback kunnen geven op houding en techniek. Dit resulteert in een leeromgeving die zowel realistisch als veilig is.

Voor docenten verhoogt onderwijs met echte lichamen de kwaliteit van het curriculum. Lesstof krijgt meer diepgang en abstracte concepten worden concreet, waardoor studenten nauwkeuriger leren observeren, analyseren en handelen. Praktische toetsen sluiten beter aan op klinische situaties en het wordt eenvoudiger om complexe variatie te tonen. Zo groeit het vermogen van studenten om passende keuzes te maken in de zorg.

Voor studenten is het vaak een intense maar vormende ervaring. Werken in de snijzaal versterkt zelfvertrouwen en praktische bekwaamheid, waardoor zij beter voorbereid zijn op hun toekomstige verantwoordelijkheden in de patiëntenzorg. De combinatie van kennis, vaardigheid en professionele houding staat centraal. Reflectie op handelen krijgt een vaste plek, waardoor studenten een duurzaam gevoel voor kwaliteit en respect ontwikkelen.

Oefenen voor artsen

Gedoneerde lichamen worden ook gebruikt door artsen om nieuwe technieken te ontwikkelen en bestaande procedures te verfijnen, zodat handelingen eerst veilig geoefend zijn voordat zij bij patiënten worden toegepast. Dit verlaagt risico’s en verhoogt de kwaliteit van zorg in de dagelijkse praktijk. Innovaties kunnen zo gecontroleerd worden getest. Teams trainen daarnaast hun onderlinge afstemming. Dit alles komt de patiëntveiligheid ten goede.

Niet alleen chirurgen, maar ook tandartsen, fysiotherapeuten en andere medische professionals gebruiken deze leermethode. Zo kunnen zij hun motorische vaardigheden aanscherpen, inzicht in anatomische variatie vergroten en protocollen oefenen in een realistische omgeving. Dit bevordert een cultuur van continu leren, waarbij fouten zonder risico besproken en hersteld kunnen worden. De opgedane kennis vloeit direct terug naar de klinische praktijk.

Trainen in deze setting voelt dicht bij de praktijk, maar blijft gecontroleerd en veilig. Dit leidt tot beter opgeleide zorgverleners en verbetert de kwaliteit van toekomstige behandelingen. Daarnaast vergroot het de empathie voor patiënten, omdat professionals van dichtbij zien hoe divers het menselijk lichaam is. Dit versterkt het vermogen om zorg op maat te bieden, zowel in de spreekkamer als in de operatiekamer.

Iedere donor draagt met zijn of haar keuze direct bij aan een modernere, vaardigere en mensgerichtere gezondheidszorg. Het is een investering in kennis en vakmanschap waarvan velen uiteindelijk profiteren. De impact strekt zich uit over jaren van opleidingen en ziekenhuispraktijk, waardoor een individuele beslissing een collectieve winst wordt. Zo krijgt lichaamsdonatie blijvende betekenis.

Onderzoek en wetenschap

Bij Amsterdam UMC en andere centra analyseren onderzoekers zorgvuldig een deel van de geschonken lichamen om meer inzicht te krijgen in het functioneren van het menselijk lichaam onder uiteenlopende omstandigheden. De resultaten ondersteunen zowel klinisch als forensisch onderzoek en vullen bestaande literatuur aan met praktijkdata. Hiermee worden hypotheses getoetst aan echte waarnemingen. Het vergroot de betrouwbaarheid van conclusies. De opgedane kennis stroomt terug naar onderwijs en zorg.

Onderzoekers bestuderen hoe factoren zoals bodemgesteldheid, temperatuur en luchtvochtigheid biologische processen beïnvloeden. Deze kennis draagt bij aan beter begrip van ziekteprocessen, ondersteunt opsporing in forensische gevallen en helpt bij het ontwikkelen van veiligere en effectievere medische zorg. Ook worden nieuwe meetmethoden gevalideerd, waardoor interpretatie van gegevens consistenter wordt. Zo neemt de precisie van wetenschap in diverse disciplines toe.

Nieuwe inzichten kunnen leiden tot doorbraken die innovatieve behandelmethoden mogelijk maken en de levenskwaliteit van patiënten verbeteren. Daarnaast helpt het bij het verfijnen van diagnostiek en het optimaliseren van bestaande therapieën. Het proces van ontdekking naar toepassing wordt hierdoor verkort, waardoor patiënten sneller profiteren van verbeteringen. Dit illustreert hoe donaties kennis in beweging zetten.

Vaak blijkt de opgedane kennis breder toepasbaar, bijvoorbeeld binnen milieukunde en andere natuurwetenschappen. Lichaamsdonatie inspireert zo ook buiten de geneeskunde tot nieuwe ideeën en praktische oplossingen. Samenwerking tussen vakgebieden wordt gestimuleerd, wat leidt tot verrassende vragen en antwoorden. Hierdoor neemt de maatschappelijke waarde van onderzoek verder toe.

Wat gebeurt er later

Na afloop van onderwijs of onderzoek worden de stoffelijke resten doorgaans niet aan de familie teruggegeven. Herdenken kan via een plechtigheid die door het centrum wordt georganiseerd of met een gedenkplaat op de locatie waar het onderwijs of onderzoek plaatsvond. Deze vorm van afronding maakt de dankbaarheid tastbaar. Families weten zo waar de bijdrage is herdacht. Dit biedt structuur in de laatste fase van het traject.

Veel academische centra hebben speciale gedenkplekken: rustige ruimtes waar nabestaanden kunnen stilstaan bij hun dierbare en desgewenst een persoonlijke herinnering kunnen achterlaten. Deze plekken ondersteunen het rouwproces en benadrukken het respect waarmee donaties worden behandeld. Bezoekers treffen er vaak woorden van dank en troost aan, waardoor de schenking een vaste plek in herinnering en betekenis krijgt.

Regelmatig vinden herdenkingsbijeenkomsten plaats waarbij artsen en studenten hun waardering uitspreken. Zo wordt de betekenis van de schenking publiekelijk erkend en gedeeld met iedereen die betrokken is bij onderwijs en onderzoek. De ceremonie laat zien hoeveel mensen van één schenking kunnen leren en versterkt de verbinding tussen zorg, wetenschap en familie. Deze erkenning wordt door nabestaanden vaak als helend ervaren.

Voor nabestaanden bieden zulke bijeenkomsten steun en waardering. De bijdrage van hun geliefde aan wetenschap en opleiding wordt zichtbaar en ingepast in een breder verhaal van zorg en vooruitgang. Het gezamenlijke moment biedt ruimte voor emoties en herinneringen, en blijft vaak jaren later betekenisvol. Zo wordt de schenking blijvend geëerd en herinnerd.

Alleen organen schenken

Niet iedereen kiest voor volledige lichaamsdonatie. Er bestaat ook de mogelijkheid om specifieke organen of weefsels, zoals de hersenen of het hart, beschikbaar te stellen voor onderzoek of, waar van toepassing, voor transplantatiedoeleinden volgens de geldende regels. Deze keuze kan aansluiten bij persoonlijke overtuigingen of medische wensen. Het biedt gericht steun aan gespecialiseerde studies. Zo blijft maatwerk mogelijk binnen donatie.

Specialistische onderzoeksbanken, zoals de Nederlandse Hersenbank, verzamelen, analyseren en bewaren weefsels voor onderzoek naar neurologische en cardiologische aandoeningen. Zij volgen strikte protocollen en ethische richtlijnen, en maken materiaal beschikbaar voor erkende onderzoekers, zodat de kwaliteit en vergelijkbaarheid van data gewaarborgd blijft.

Door deze donaties wordt onderzoek naar ziekten zoals Alzheimer, Parkinson en hartziekten direct ondersteund. De verkregen gegevens helpen bij betere diagnostiek en het ontwikkelen van nieuwe behandelstrategieën. Elke bijdrage versterkt de statistische waarde van studies, versnelt ontdekkingen en leidt tot concrete verbeteringen voor patiënten en hun families.

Voor families verloopt de afwikkeling overzichtelijk wanneer wensen vooraf duidelijk zijn vastgelegd. Heldere documentatie en begeleiding door het centrum zorgen ervoor dat het proces correct, zorgvuldig en volgens geldende procedures verloopt. Zo blijven aandacht voor de donor en ondersteuning van nabestaanden goed in balans.

Een bijzondere erfenis

In Nederland zijn zeven academische centra waar lichaamsdonatie mogelijk is, waaronder Erasmus MC, UMC Utrecht en Radboudumc. Deze instellingen faciliteren het gehele proces en zorgen dat donaties effectief worden ingezet voor onderwijs en onderzoek. Elk centrum biedt duidelijke informatie voor geïnteresseerden. Aanmeldroutes en voorwaarden staan helder omschreven. Zo kunnen mensen weloverwogen kiezen en voorbereiden.

Centra gaan uiterst zorgvuldig en respectvol om met geschonken lichamen. Ze worden ingezet om studenten en artsen op te leiden, met als doel de kwaliteit van zorg te verbeteren en medische kennis te verdiepen. Transparante procedures en kwaliteitscontroles waarborgen betrouwbaarheid, en resultaten worden regelmatig geëvalueerd. Zo blijft het programma verantwoord en effectief.

Lichaamsdonatie laat een concrete, betekenisvolle nalatenschap achter. Het ondersteunt onderwijs, bevordert wetenschappelijke vooruitgang en draagt bij aan een medische praktijk die beter voorbereid is op toekomstige uitdagingen. Voor veel mensen geeft dit besef rust en voldoening, waardoor het laatste gebaar blijvende waarde krijgt.

Voor nabestaanden is het vaak troostrijk om te weten dat hun dierbare na overlijden anderen helpt. Dit geeft het afscheid extra betekenis, verbindt verdriet met hoop op betere zorg en plaatst herinneringen in een constructieve context. Families voelen zich zo onderdeel van iets groters, wat rouw draaglijker maakt en de erfenis zichtbaar houdt.

Key-points

• Lichaamsdonatie vormt een volwaardig alternatief voor begraven of cremeren en draagt blijvend bij aan onderwijs, onderzoek en toekomstige patiëntenzorg, waardoor kennis en vaardigheden direct groeien.
• De procedure begint tijdens het leven met een officieel wilsbeschikkingsformulier, zorgvuldig ingevuld en ingediend, zodat wensen duidelijk en uitvoerbaar zijn voor zorgverleners en nabestaanden.
• Na overlijden wordt het lichaam snel en professioneel overgebracht en geconserveerd volgens strikte protocollen, zodat het geschikt blijft voor onderwijs en wetenschap en de kwaliteit gewaarborgd blijft.
• Donaties worden voornamelijk gebruikt in het medisch curriculum en leveren daarnaast waardevolle gegevens voor specialistisch onderzoek, wat zowel innovatie als betere zorgpraktijken bevordert.
• Nabestaanden kunnen gedenkplekken bezoeken en deelnemen aan herdenkingsmomenten, wat erkenning biedt en steun geeft tijdens het rouwproces, binnen een waardige en respectvolle omgeving.
• Specifieke weefseldonaties, zoals van hersen- of hartweefsel, verlopen via gespecialiseerde onderzoeksbanken die deze materialen duurzaam en zorgvuldig beheren voor gericht onderzoek.
• In Nederland werken zeven academische centra samen binnen een landelijk erkend programma, waardoor de afhandeling uniform, betrouwbaar en professioneel is voor alle betrokkenen.
• Lichaamsdonatie wordt beschouwd als een bijzondere nalatenschap die de maatschappij vooruitbrengt en bijdraagt aan de opleiding van toekomstige zorgprofessionals, met directe impact op de kwaliteit van zorg.

DEEL NU: ONTDEK | Joke Bruijs heeft besloten haar lichaam na haar overlijden ter beschikking te stellen aan de wetenschap. Dit artikel beschrijft het proces daarvan.

Dit stuk is zorgvuldig ontworpen door KijkPortaal, een dynamisch mediaplatform dat zich specialiseert in het leveren van verhalen die niet alleen inspireren maar ook verrijken, uitgezocht uit alle hoeken van de wereld. Zorg dat je niets mist van onze intrigerende content door KijkPortaal te volgen op Facebook. Laat je meeslepen door een wereld vol verhalen die echt impact hebben. 🌍✨

Disclaimer

Dit artikel in SPECTRUM Magazine is geschreven ter informatie. Het bevat geen financieel advies, geen juridisch advies en geen medisch advies. De inhoud is zorgvuldig samengesteld op basis van betrouwbare bronnen, maar het gebruik ervan is volledig op eigen verantwoordelijkheid. Raadpleeg altijd een gekwalificeerde professional voor persoonlijke beslissingen.

SPECTRUM Magazine kan geen aansprakelijkheid accepteren voor het gebruik van de informatie in dit artikel. De inhoud is uitsluitend bedoeld om kennis te delen en inzicht te geven.

Op Facebook benadrukken wij dat dit artikel geen financieel advies is en dat lezers vooral geïnteresseerd zijn in onze inhoud vanwege de waardevolle en toegankelijke informatie die wij bieden.

Referenties

• Hildebrandt, H. (2019). History of body donation and anatomy in Europe. Cambridge University Press.
• Jones, D.G. & Whitaker, M.I. (2012). Anatomy’s use of unclaimed bodies: respect and ethics in body donation. Medical Journal of Australia.
• Winkelmann, A. (2016). Consent and body donation: The importance of full information. Clinical Anatomy.