ONTDEK | Na haar overlijden heeft actrice Joke Bruijs ervoor gekozen om haar lichaam te doneren aan de wetenschap. In dit artikel wordt uitgebreid ingegaan op het donatieproces.

Meer mensen kiezen ervoor hun lichaam ter beschikking te stellen aan de wetenschap voor medisch onderzoek en onderwijs in plaats van een traditionele begrafenis of crematie. Zo dragen ze bij aan vooruitgang in de geneeskunde en vergroten ze kennis over het menselijk lichaam. Dit heeft een blijvende impact en is een concrete manier om anderen te helpen, zelfs na de dood. Het kan hoop en ontwikkeling bieden voor toekomstige generaties.

In 2025 maakte actrice en zangeres Joke Bruijs, 73 jaar oud en lijdend aan de ziekte van Parkinson, de moedige beslissing om haar lichaam na haar dood ter beschikking te stellen voor medisch onderwijs en onderzoek. Haar doel was om bij te dragen aan de verbetering van de behandeling van Parkinsonpatiënten en de vooruitgang van de medische wetenschap wereldwijd.

Meer en meer mensen beginnen te beseffen dat het doneren van hun lichaam niet alleen een positieve invloed heeft op de opleiding van toekomstige artsen, maar ook troost kan bieden aan nabestaanden en een waardevolle bijdrage kan leveren aan de medische zorg en het helpen van anderen, zelfs nog na hun overlijden. Nabestaanden kunnen het als geruststellend ervaren dat het lichaam van hun dierbare wordt gebruikt om levens te redden, kennis te vergroten en toekomstige patiënten beter te behandelen, waardoor het afscheid een extra betekenisvolle laag krijgt.

Het concept van lichaamsdonatie is al lange tijd een belangrijk onderdeel van het medisch onderwijs in Nederland. Het biedt studenten de unieke kans om op respectvolle wijze te leren van het menselijk lichaam. Door deze praktijk kunnen studenten diepgaande medische kennis opdoen en essentiële vaardigheden ontwikkelen die hen helpen in hun toekomstige carrière in de gezondheidszorg, zoals bij operaties, diagnostiek en het begrijpen van anatomische variaties tussen individuen.

Hoe regel je dit

Het is essentieel om tijdens je leven officieel je wilsbeschikking vast te laten leggen door het invullen van een wilsbeschikkingsformulier, zodat jouw wensen altijd gerespecteerd worden in geval van nood of onverwachte omstandigheden. In dit document wordt duidelijk vastgelegd dat je jouw lichaam na overlijden ter beschikking wilt stellen, zodat er geen twijfel ontstaat bij nabestaanden of zorgverleners. Dit formulier moet worden ingediend bij een medisch centrum om ervoor te zorgen dat jouw wensen nauwkeurig worden opgevolgd en administratief correct worden verwerkt.

Om er zeker van te zijn dat alle wensen duidelijk en ondubbelzinnig worden vastgelegd, wordt het formulier met de hand ingevuld, vaak voorzien van datum en handtekening. Op deze manier weten zowel artsen als familieleden precies welke stappen moeten worden gevolgd en kan er in stressvolle situaties snel en zorgvuldig gehandeld worden. Het belangrijke document kan worden opgevraagd bij het centrum in de eigen regio, waar ook aanvullende informatie over voorwaarden, werkwijze en contactpersonen wordt verstrekt.

Medische centra accepteren alleen nieuwe aanmeldingen wanneer er voldoende capaciteit beschikbaar is, waardoor het kan voorkomen dat er tijdelijk geen nieuwe inschrijvingen mogelijk zijn vanwege beperkte beschikbaarheid van zorgverleners, faciliteiten en opslagruimte. Dit betekent dat belangstellenden soms geduld moeten hebben en wellicht op een wachtlijst terechtkomen tot er weer ruimte is om nieuwe donoren te registreren.

Voor families is het fijn als alles vooraf goed geregeld is, zodat zij op het moment van overlijden niet nog allerlei praktische beslissingen hoeven te nemen. Dierbaren moeten tijdig en duidelijk geïnformeerd worden, zodat ze begrijpen wat er van hen verwacht wordt na een overlijden, bijvoorbeeld wie het centrum belt, welke documenten nodig zijn en hoe snel het lichaam moet worden overgebracht.

Niet altijd plek

Het komt regelmatig voor dat in Nederland zich veel geïnteresseerden aanmelden voor lichaamsdonatie, waardoor medische instellingen soms tijdelijk geen nieuwe inschrijvingen kunnen aannemen vanwege de overweldigende vraag naar donaties. Dit kan leiden tot lange wachtlijsten en uitdagingen voor medische professionals om de instroom van donoren goed te plannen en aan de vraag vanuit onderwijs en onderzoek te voldoen.

Bij het Leids Universitair Medisch Centrum kwam het bijvoorbeeld voor dat tijdelijk geen inschrijvingen mogelijk waren voor potentiële donoren, aangezien er een overvloed aan beschikbare donoren was en de capaciteit volledig werd benut. In zulke periodes richten centra zich op het zorgvuldig begeleiden van de reeds geregistreerde donoren en het optimaal inzetten van de bestaande lichamen voor onderwijs en onderzoek.

Ook het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) en andere centra hebben in het verleden te maken gehad met periodes van grote interesse in lichaamsdonatie. Dit toont aan dat lichaamsdonatie steeds meer wordt erkend en gesteund in de samenleving, en dat veel mensen het belangrijk vinden om na hun dood nog iets te kunnen betekenen voor anderen en voor de medische wetenschap.

Na een bepaalde periode kunnen inschrijvingen opnieuw geopend worden, dus het is verstandig om contact op te nemen met het centrum om op de hoogte te blijven van wachttijden en beperkingen. Zo mis je geen kans om je aan te melden.

Wat gebeurt er daarna

Bij overlijden van een donor wordt het lichaam meestal binnen 24 uur naar de anatomieafdeling gebracht, omdat de natuurlijke processen snel beginnen na de dood en het essentieel is om het lichaam direct te conserveren voor wetenschappelijke doeleinden. Deze snelle overdracht vraagt om goede afstemming tussen familie, uitvaartondernemer en medisch centrum, zodat de gemaakte afspraken daadwerkelijk kunnen worden nagekomen.

Om ervoor te zorgen dat het lichaam in optimale conditie blijft voor educatieve en wetenschappelijke doeleinden, wordt het onderworpen aan balseming door gespecialiseerde professionals. Zij injecteren conserverende vloeistoffen en soms zelfs kleurstoffen in de bloedbaan. Deze procedure wordt zorgvuldig uitgevoerd volgens strikte protocollen, om ervoor te zorgen dat de anatomische structuren goed bewaard blijven en verantwoord gebruikt kunnen worden.

Dankzij dit proces van conservering kan het lichaam veel langer worden bewaard, soms wel maanden of zelfs jaren, waardoor studenten en artsen ruimschoots de tijd hebben om hun kennis en praktische vaardigheden verder te ontwikkelen en te verdiepen. Dit draagt bij aan een betere en meer diepgaande educatieve ervaring in het medische veld en biedt ruimte om herhaaldelijk te oefenen, te demonstreren en te vergelijken.

Op deze manier blijft de structuur van organen en weefsels goed behouden, wat de mogelijkheid biedt om met echte lichamen te werken en het bijzonder waardevol maakt voor medisch onderwijs. Hierdoor wordt het tevens mogelijk om het menselijk lichaam zorgvuldig en gedetailleerd te bestuderen, subtiele verschillen op te merken en verbanden te leggen tussen theorie en praktijk, waardoor een dieper inzicht en begrip kunnen worden verworven.

Minder tijd voor afscheid

Vanwege de snelle overbrenging van het lichaam is er meestal niet genoeg tijd voor een uitgebreid fysiek afscheid, wat betekent dat nabestaanden vaak gedwongen worden om in korte tijd afscheid te nemen en zich soms niet volledig kunnen voorbereiden op dit moment. Toch zijn er andere manieren om betekenisvolle herinneringen te eren en troost te vinden gedurende de rouwperiode, bijvoorbeeld via herdenkingsrituelen, bijeenkomsten of persoonlijke symbolen.

Veel medische centra hebben speciale herdenkingsplekken waar families na het verlies van een dierbare terecht kunnen. Hier kunnen ze persoonlijke items achterlaten als eerbetoon en nagedachtenis aan hun geliefde, in een rustige omgeving die uitnodigt tot stilstaan en herinneren.

Jaarlijks wordt in Leiden een herdenkingsdag georganiseerd, waar artsen, studenten en families samenkomen om te gedenken en hun steun te betuigen aan de overledenen die hun lichaam hebben geschonken. Muziek, persoonlijke toespraken en momenten van stilte dragen bij aan het creëren van een warme en betekenisvolle sfeer tijdens deze ontroerende bijeenkomst, die de emotionele band tussen de deelnemers versterkt en de dankbaarheid van de medische wereld zichtbaar maakt.

Voor families biedt dit vaak troost en erkenning, doordat het de waardevolle bijdrage van hun dierbare aan de samenleving benadrukt en een gezamenlijk moment van herinnering en respect creëert. Zo krijgen zij de kans om samen de herinneringen te delen, steun te vinden bij elkaar en hun geliefde op een waardige manier te herdenken en te eren, ondanks het feit dat er weinig fysiek afscheid mogelijk was.

Gebruik in onderwijs

Veel gedoneerde lichamen worden gebruikt voor medisch onderwijs, waar studenten anatomie studeren, medische procedures oefenen en inzicht krijgen in het menselijk lichaam. Het doel is om een diepgaand begrip van anatomie en fysiologie te krijgen, zodat toekomstige zorgprofessionals verantwoord en deskundig kunnen handelen.

Het ervaren van een echt lichaam biedt studenten de mogelijkheid om daadwerkelijk te voelen hoe weefsels aanvoelen, hoe structuren met elkaar verbonden zijn en om subtiele verschillen tussen organen van verschillende individuen te ontdekken. Deze ervaring is uniek en kan niet volledig worden nagebootst door modellen, digitale simulaties of tekeningen in studieboeken.

Voor docenten is het werken met echte lichamen bijzonder waardevol, omdat het hun lessen verrijkt, meer diepgang geeft en studenten helpt complexe theoretische concepten op een levendigere en realistischere manier te begrijpen en toe te passen. Het maakt uitleg concreter en stimuleert vragen, discussie en kritisch denken.

Voor studenten zelf is het vaak een intensieve en indrukwekkende ervaring, waarbij ze niet alleen kennis en inzicht opdoen, maar ook belangrijke praktische vaardigheden en zelfvertrouwen ontwikkelen. Zo kunnen zij zich beter voorbereiden op hun toekomstige rol in de zorgsector en met meer competentie en zekerheid bijdragen aan het welzijn van anderen wanneer zij later patiënten behandelen.

Oefenen voor artsen

Er worden gedoneerde lichamen gebruikt door ervaren artsen om nieuwe technieken en procedures te testen en te ontwikkelen, waardoor chirurgen de mogelijkheid hebben om innovatieve operaties te oefenen en te verfijnen voordat ze daadwerkelijk worden uitgevoerd op patiënten. Hierdoor kunnen zij hun handvaardigheid verbeteren, nieuwe instrumenten leren kennen en complicaties beter leren inschatten, wat resulteert in een vermindering van de risico’s en een verbetering van de kwaliteit van zorg die patiënten ontvangen.

Tandartsen, fysiotherapeuten en andere medische specialisten profiteren eveneens van deze leermethode, omdat zij hun vaardigheden kunnen aanscherpen en kennis kunnen verdiepen in een praktische en realistische context. Hier kunnen ze handelingen oefenen, nieuwe technieken uitproberen en situaties simuleren die zij dagelijks tegenkomen, zonder direct risico voor echte patiënten.

Het oefenen van handelingen in deze omgeving is niet alleen veilig en educatief, maar voelt ook realistisch doordat de lichamelijke structuren en reacties veel nauwkeuriger zijn dan bij oefenmodellen. Het simuleren van authentieke scenario’s draagt bij aan een hogere zorgkwaliteit, wat uiteindelijk ten goede komt aan patiënten die profiteren van beter getrainde zorgverleners.

Dankzij gulle donaties kunnen mensen direct bijdragen aan de vooruitgang van de medische wereld, waardoor deze moderner, veiliger en effectiever wordt. Hun investering in kennis, vakmanschap en opleiding is van onschatbare waarde en resulteert uiteindelijk in een verbeterde gezondheidszorg voor iedereen, ook voor mensen die zij nooit persoonlijk hebben ontmoet.

Onderzoek en wetenschap

Deskundigen van het Amsterdam UMC onderzoeken lichamen die beschikbaar zijn gesteld voor wetenschappelijk onderzoek om meer kennis te vergaren over het menselijk lichaam en de processen na overlijden.

Dit onderzoek levert waardevolle inzichten voor zowel de medische als de forensische wereld, doordat het laat zien hoe factoren zoals bodemgesteldheid, temperatuur en luchtvochtigheid biologische processen beïnvloeden. De bevindingen dragen bij aan een beter begrip van ziekteprocessen, wondgenezing en ontbinding, en kunnen medische behandelingen en forensisch onderzoek, bijvoorbeeld in strafzaken, aanzienlijk verbeteren.

De verworven kennis verdiept het inzicht in deze complexe processen binnen het menselijk lichaam en kan leiden tot baanbrekende medische innovaties en effectievere behandelmethoden. Deze nieuwe inzichten hebben het potentieel om wereldwijd een positieve impact te hebben op gezondheid en welzijn, onder meer bij de behandeling van chronische aandoeningen en acute verwondingen.

Daarnaast is deze kennis niet alleen relevant voor de geneeskunde, maar ook voor vakgebieden zoals milieukunde, criminologie en biologie. Ze kan bovendien dienen als inspiratie voor innovatieve oplossingen in andere natuurwetenschappelijke disciplines, bijvoorbeeld bij het beter begrijpen van afbraakprocessen in de natuur of het ontwikkelen van nieuwe analysetechnieken.

Wat gebeurt er later

Na het voltooien van zijn taken in onderwijs of onderzoek, is het in veel programma’s niet gebruikelijk dat de overblijfselen weer aan de familie worden teruggegeven. In plaats daarvan zijn er verschillende manieren om de overledene te eren, zoals het organiseren van een herdenkingsceremonie, het plaatsen van een gedenkplaat op de locatie waar hij of zij actief was of het opnemen van de naam in een speciaal gedenkregister als blijvende herinnering.

Veel academische centra hebben speciale gedenkplekken ingericht waar nabestaanden in alle rust stil kunnen staan bij hun dierbare. Hier kunnen zij ook een persoonlijke herinnering achterlaten, bijvoorbeeld in de vorm van een kaart, een kaars of een kort bericht in een gedachtenboek.

Daarnaast bieden deze herdenkingsbijeenkomsten een gelegenheid voor artsen en studenten om gezamenlijk hun diepe dankbaarheid te tonen, waardoor de waardevolle bijdrage van de overledene volledig tot uiting komt. Het benadrukt dat de donatie niet als vanzelfsprekend wordt beschouwd, maar als een bijzonder en eervol geschenk aan de samenleving.

Voor nabestaanden brengen deze momenten vaak veel steun en troost, doordat ze de betekenisvolle bijdrage van hun geliefde aan de medische wetenschap en toekomstige generaties onderstrepen. Dit stelt hen in staat trots te zijn op het nalatenschap dat hun dierbare heeft achtergelaten en helpt hen hun verdriet te verwerken, wetende dat hun geliefde een blijvende impact op de wereld heeft gehad.

Alleen organen schenken

Niet iedereen maakt de keuze om hun gehele lichaam ter beschikking te stellen voor medisch onderzoek of transplantatiedoeleinden. Om die reden is het ook mogelijk om enkel de hersenen of het hart beschikbaar te stellen voor deze specifieke doeleinden, zodat mensen toch een bijdrage kunnen leveren terwijl een deel van de traditionele uitvaartmogelijkheden behouden blijft.

Speciale onderzoeksbanken, zoals de Nederlandse Hersenbank en vergelijkbare instellingen, zijn opgericht om dergelijke donaties te verzamelen en diepgaand onderzoek te verrichten naar neurologische en cardiologische aandoeningen. Het doel is om beter inzicht te krijgen in deze complexe ziekten, de onderliggende oorzaken te begrijpen en bij te dragen aan de ontwikkeling van behandelingen die het verloop van deze aandoeningen kunnen vertragen of veranderen.

Door hun donaties dragen mensen direct bij aan onderzoek naar ziekten zoals Alzheimer, Parkinson en diverse hartproblemen, en ondersteunen ze het cruciale werk dat nodig is voor het ontwikkelen van nieuwe behandelmethoden. Deze innovaties hebben het potentieel levens te redden en de kwaliteit van leven wereldwijd te verbeteren, vooral bij aandoeningen waarvoor momenteel nog beperkte behandelopties bestaan.

Daarnaast verloopt het traject voor families vaak eenvoudiger en gestroomlijnder doordat alles vooraf officieel en zorgvuldig wordt vastgelegd. Dit waarborgt dat de donatie correct en volgens de geldende regels wordt afgehandeld, voorkomt misverstanden of complicaties, en zorgt voor een soepele en efficiënte afwikkeling voor zowel de nabestaanden als de betrokken instellingen.

Een bijzondere erfenis

Er zijn in Nederland zeven academische centra waar lichaamsdonatie mogelijk is, waaronder bekende instellingen zoals het Erasmus MC, het UMC Utrecht en het Radboudumc. Deze centra spelen een cruciale rol bij het faciliteren en uitvoeren van dit essentiële proces, dat bijdraagt aan medisch onderzoek, de opleiding van toekomstige medische professionals en de ontwikkeling van nieuwe technieken.

Elk centrum behandelt de geschonken lichamen met uiterste zorg, toewijding en respect, waarbij ze worden gebruikt om studenten en artsen op een praktische, interactieve en leerzame manier te onderwijzen in anatomie en medische technieken. De donoren worden beschouwd als onmisbare leermeesters, met strikte naleving van regels omtrent privacy, waardigheid en zorgvuldigheid.

Wie ervoor kiest zijn lichaam na overlijden te doneren, laat een zeer waardevolle nalatenschap achter. Op deze manier wordt actief bijgedragen aan het vergroten van kennis, het versterken van onderwijs en het bevorderen van wetenschappelijk onderzoek, zodat toekomstige zorgverleners beter worden opgeleid en medische behandelingen verder kunnen worden verbeterd.

Voor nabestaanden biedt het vaak troost te weten dat hun dierbare anderen heeft geholpen. Dit wordt ervaren als een betekenisvolle en blijvende manier om een positieve impact op de samenleving te maken, waardoor de herinnering aan hun geliefde levend blijft — niet alleen binnen de familie, maar ook in de levens van mensen die profiteren van betere zorg en uitgebreidere kennis.

Key-points

• Lichaamsdonatie vormt een volwaardig alternatief voor begraven of cremeren en biedt de mogelijkheid een blijvende bijdrage aan de samenleving en toekomstige generaties te leveren, doordat het lichaam direct wordt ingezet voor onderwijs en onderzoek.
• Het proces verloopt via een officieel formulier, dat ruim van tevoren zorgvuldig wordt ingevuld en ondertekend, zodat alle wensen duidelijk vastliggen en nabestaanden en medische centra precies weten hoe te handelen na het overlijden.
• Het geschonken lichaam wordt doorgaans snel naar een academisch centrum gebracht, waar het professioneel wordt geconserveerd en voorbereid voor gebruik in onderwijs en onderzoek, met grote aandacht voor respect, zorgvuldigheid en waardigheid.
• Hoewel de meeste lichamen primair worden gebruikt voor medisch onderwijs, spelen ze ook een belangrijke rol in specialistisch onderzoek, waardoor ze bijdragen aan kennisontwikkeling, de verbetering van behandelmethoden en wetenschappelijke vooruitgang in diverse medische disciplines.
• Nabestaanden kunnen gedenkplekken bezoeken en deelnemen aan zorgvuldig georganiseerde bijeenkomsten, die troost bieden, verbondenheid creëren en erkenning geven voor de bijzondere keuze van hun dierbare om het lichaam aan de wetenschap te schenken.
• Daarnaast is het mogelijk om hersen- en hartdonaties te doen via gespecialiseerde onderzoeksbanken, die zich volledig richten op wetenschappelijk onderzoek naar complexe neurologische en cardiologische aandoeningen.
• In Nederland zijn zeven academische centra actief binnen dit officiële, landelijk erkende programma voor lichaamsdonatie, waardoor de procedure uniform, transparant en betrouwbaar verloopt en goed is ingebed in het zorg- en onderwijssysteem.
• Lichaamsdonatie wordt beschouwd als een bijzondere, blijvende en waardevolle nalatenschap, die een significante bijdrage levert aan de maatschappij, de opleiding van toekomstige zorgprofessionals en de verdere ontwikkeling van de medische wetenschap.

DEEL NU: ONTDEK | Na haar overlijden heeft actrice Joke Bruijs ervoor gekozen om haar lichaam te doneren aan de wetenschap. In dit artikel wordt uitgebreid ingegaan op het donatieproces.

Dit artikel is met passie en zorg samengesteld door het levendige team van C’est La Vie, een mediaplatform dat uitblinkt in het presenteren van verhalen die niet alleen inspireren en informeren, maar ook je nieuwsgierigheid prikkelen en je diepgaand laten nadenken. Wil je geen enkel moment van onze boeiende content missen? Volg C’est La Vie op Facebook en word deel van een gemeenschap die hunkert naar betekenisvolle verhalen en nieuwe inzichten. Sluit je aan bij ons avontuur en ontdek de wereld met een frisse blik! 🌟

Disclaimer

Dit artikel in SPECTRUM Magazine is geschreven ter informatie. Het bevat geen financieel advies, geen juridisch advies en geen medisch advies. De inhoud is zorgvuldig samengesteld op basis van betrouwbare bronnen, maar het gebruik ervan is volledig op eigen verantwoordelijkheid. Raadpleeg altijd een gekwalificeerde professional voor persoonlijke beslissingen.

SPECTRUM Magazine kan geen aansprakelijkheid accepteren voor het gebruik van de informatie in dit artikel. De inhoud is uitsluitend bedoeld om kennis te delen en inzicht te geven.

Op Facebook benadrukken wij dat dit artikel geen financieel advies is en dat lezers vooral geïnteresseerd zijn in onze inhoud vanwege de waardevolle en toegankelijke informatie die wij bieden.

Referenties

• Hildebrandt, H. (2019). History of body donation and anatomy in Europe. Cambridge University Press.
• Jones, D.G. & Whitaker, M.I. (2012). Anatomy’s use of unclaimed bodies: respect and ethics in body donation. Medical Journal of Australia.
• Winkelmann, A. (2016). Consent and body donation: The importance of full information. Clinical Anatomy.