ONTDEK | Joke Bruijs heeft besloten haar lichaam na haar overlijden ter beschikking te stellen aan de wetenschap. In dit artikel wordt het proces toegelicht.

Een groeiend aantal mensen ontdekt naast traditionele opties zoals een begrafenis of crematie, een derde mogelijkheid die zowel betekenisvol als vernieuwend is: het schenken van hun lichaam aan de wetenschap. Door bewust voor deze keuze te gaan, wordt het lichaam na overlijden gebruikt voor medisch onderwijs en nauwkeurig onderzoek, waardoor men op unieke wijze bijdraagt aan vooruitgang in de medische wereld en een dieper begrip van het menselijk lichaam. Deze beslissing schept een tastbare erfenis die anderen helpt, zelfs nadat het eigen leven is beëindigd, en wordt door velen ervaren als een waardevolle nalatenschap die betekenis en richting geeft aan wat zij achterlaten. Hierdoor krijgt het afscheid een extra dimensie die verder reikt dan het individuele verhaal.

In 2025 maakte Joke Bruijs op 73-jarige leeftijd, ondanks haar ziekte van Parkinson, de moedige keuze om haar lichaam na haar overlijden ter beschikking te stellen voor medisch onderwijs en onderzoek. Deze beslissing heeft als doel toekomstige artsen beter te kunnen opleiden en mensen met dezelfde aandoening te ondersteunen. Haar besluit illustreert hoe persoonlijke ervaringen kunnen leiden tot waardevolle kennis voor anderen en verbindt kunst, zorg en wetenschap op een bijzondere manier.

Steeds meer nabestaanden ervaren dat lichaamsdonatie een bijzondere vorm van nalatenschap is. Door te doneren draagt men bij aan de opleiding van toekomstige zorgprofessionals, terwijl families troost vinden in het idee dat hun dierbare blijvend helpt om zorg te verbeteren. Op die manier krijgt het afscheid een extra laag betekenis en wordt de herinnering verbonden met een concreet gebaar van solidariteit. Het besef dat kennis wordt doorgegeven, kan het rouwen verzachten. Zo groeit verdriet uit tot een bron van hoop voor anderen.

Lichaamsdonatie is al vele decennia een essentieel onderdeel van het medisch onderwijs in Nederland. Studenten krijgen de mogelijkheid om op respectvolle wijze het menselijk lichaam te bestuderen, wat cruciaal is voor het verwerven van kennis en vaardigheden. Deze leerervaring ondersteunt veilige zorg in latere stages en banen, omdat theorie en praktijk nauw op elkaar aansluiten. Docenten kunnen dieper ingaan op verschillen tussen lichamen en ziektebeelden, waardoor de stap naar de kliniek kleiner wordt en de kwaliteit van zorg groter.

Hoe regel je dit

Tot het overwegen van lichaamsdonatie is een formeel wilsbeschikkingsformulier nodig, dat wordt ingediend bij een medisch centrum om voorbereiding te treffen en nabestaanden te informeren. Deze vastlegging voorkomt verwarring, geeft zorgverleners richtlijnen en zorgt voor geruststelling bij families.

Het formulier wordt zorgvuldig ingevuld met duidelijke instructies voor zorgverleners en familie. Het is opvraagbaar bij het centrum in de eigen regio, en er worden aanvullende instructies meegeleverd voor gebruik thuis. Dit zorgt voor een overzichtelijk en betrouwbaar dossier.

Medische centra accepteren nieuwe aanmeldingen alleen wanneer er voldoende ruimte is. Dit kan betekenen dat inschrijving tijdelijk niet mogelijk is en dat men moet wachten tot er weer plek is. Deze aanpak waarborgt de kwaliteit van onderwijs en onderzoek. Het centrum communiceert hierover duidelijk met belangstellenden, waardoor een eerlijke en transparante volgorde voor alle aanmeldingen ontstaat.

Voor families biedt het rust wanneer alles vooraf duidelijk is vastgelegd. Door naasten tijdig te informeren over de gemaakte keuzes, begrijpen zij het waarom en weten zij welke praktische stappen nodig zijn. Dat verkleint de kans op misverstanden en helpt het vervolgproces op een kalme en respectvolle manier te laten verlopen. Het bespreken van wensen biedt bovendien ruimte voor vragen en aanvullende afspraken, zodat niemand later voor verrassingen komt te staan.

Niet altijd plek

De grote belangstelling voor lichaamsdonatie zorgt ervoor dat medische instellingen in Nederland soms geen nieuwe inschrijvingen kunnen accepteren. In deze periodes ontstaan wachtlijsten en wordt er zorgvuldig gekeken naar beschikbare faciliteiten en onderwijsplanning, om de belasting van medewerkers en ruimtes in balans te houden. Dit zorgt ervoor dat elke donatie de benodigde aandacht krijgt en dat kwaliteit altijd voorop blijft staan, zelfs wanneer de vraag toeneemt.

Bij het Leids Universitair Medisch Centrum kon het voorkomen dat tijdelijk geen nieuwe donoren werden ingeschreven, omdat alle beschikbare plaatsen bezet waren en bestaande afspraken moesten worden nagekomen. Deze maatregel voorkomt onnodige wachttijden en houdt de logistiek beheersbaar voor onderwijs en onderzoek. Zodra er weer ruimte is, wordt de inschrijving heropend.

Ook andere centra, zoals het Universitair Medisch Centrum Groningen, hebben periodes gekend met zeer grote belangstelling. Dit laat zien dat lichaamsdonatie aan bekendheid wint en dat veel mensen bereid zijn bij te dragen aan onderwijs en onderzoek. Tegelijk benadrukt het belang van duidelijke informatie voor geïnteresseerden, zodat zij tijdig hun keuzes kunnen maken en de benodigde documenten kunnen regelen. Zo verloopt het proces soepel voor alle betrokkenen.

Na verloop van tijd worden inschrijvingen vaak opnieuw geopend. Geïnteresseerden doen er goed aan actuele informatie in te winnen bij het centrum in hun regio, zodat zij weten welke wachttijden of voorwaarden op dat moment gelden. Een kort telefoontje of e-mail kan al duidelijkheid bieden, en de websites worden regelmatig bijgewerkt. Zo blijft het proces transparant en goed toegankelijk.

Wat gebeurt er daarna

Na het overlijden van een donor wordt het lichaam doorgaans binnen 24 uur naar de afdeling anatomie overgebracht, zodat het snel kan worden geconserveerd voor onderwijs en onderzoek. Dit is nodig omdat natuurlijke processen vrijwel direct na het overlijden beginnen en de kwaliteit van het materiaal behouden moet blijven. De snelle overbrenging vraagt om goede afstemming tussen artsen, uitvaartzorg en de anatomische afdeling. Duidelijke afspraken zorgen dat dit zorgvuldig verloopt. Zo blijven tijd en kwaliteit in evenwicht.

Om het lichaam geschikt te houden voor onderwijs en onderzoek wordt het door specialisten gebalsemd. Ze brengen conserverende vloeistoffen en soms kleurstoffen via de bloedbaan in, zodat weefsels en organen langdurig bestudeerd kunnen worden. Deze procedure volgt strikte protocollen die speciaal zijn ontwikkeld voor onderwijsdoeleinden. Het resultaat is stabiel anatomisch materiaal met duidelijk herkenbare structuren, waardoor oefeningen realistisch en veilig verlopen.

Dankzij deze zorgvuldige conservering kan een lichaam veel langer worden gebruikt, soms maanden tot zelfs jaren. Studenten en artsen krijgen hierdoor voldoende gelegenheid om kennis te verdiepen, vaardigheden te oefenen en nieuwe technieken stap voor stap te leren. Dit verlaagt de drempel om onbekende handelingen te oefenen en bevordert zowel precisie als samenwerking in de snijzaal. Uiteindelijk draagt deze grondige voorbereiding bij aan betere patiëntenzorg.

De structuur van organen en weefsels blijft zoveel mogelijk behouden, waardoor het werken met echte lichamen van grote didactische waarde is. Het stelt docenten en studenten in staat anatomie en variaties in het menselijk lichaam nauwkeurig te onderzoeken en medische handelingen realistischer te oefenen. Modelmateriaal en simulaties blijven nuttig, maar kunnen deze directe ervaring niet volledig vervangen. De combinatie van beide maakt het onderwijs compleet en verdiept het inzicht in de samenhang tussen mens en ziekte.

Minder tijd voor afscheid

Doordat de overbrenging snel verloopt, is er vaak weinig tijd voor een uitgebreid fysiek afscheid. Nabestaanden kunnen daarom alternatieve manieren vinden om herinneringen te eren en elkaar te steunen, zoals een herdenkingsmoment met foto’s, muziek en woorden of een klein ritueel thuis voor troost en een zorgvuldig afscheid in eigen tempo.

Veel medische centra hebben gedenkplekken waar families persoonlijke woorden kunnen achterlaten, bloemen neerleggen of een symbool plaatsen ter nagedachtenis. Deze plekken bieden steun en een rustige omgeving om verdriet te uiten. Nabestaanden worden met elkaar verbonden en de waardigheid van de schenking wordt benadrukt. De plekken worden zorgvuldig onderhouden en blijven toegankelijk.

Jaarlijks vindt in Leiden een herdenkingsdag plaats waarbij artsen, studenten en families samenkomen om stil te staan bij de donaties. Muziek, toespraken en momenten van stilte geven de dag warmte en betekenis, waardoor herinneringen gedeeld worden. Dankwoorden onderstrepen het belang van de bijdragen voor onderwijs en onderzoek, wat voor veel families een troostende traditie vormt.

Zo’n dag biedt vaak troost en erkenning voor gezinnen, waarbij de waardevolle bijdrage van hun dierbare aan de samenleving centraal staat. Het samenzijn met andere families biedt herkenning, en de betrokkenheid van studenten en artsen laat zien hoe groot de impact is. Op die manier ontstaat een blijvende plek voor herinnering en waardering.

Gebruik in onderwijs

Veel geschonken lichamen worden ingezet in het medisch onderwijs, waar studenten anatomie bestuderen, medische handelingen oefenen en inzicht krijgen in onderlinge verschillen tussen mensen. Het doel is een dieper begrip van anatomie en fysiologie op te bouwen dat in de kliniek direct toepasbaar is. Door herhaald te oefenen, groeit precisie en zelfvertrouwen. Dit bevordert veilig werken met patiënten. Zo vormt de snijzaal een stevige basis voor latere zorg.

Werken met echte weefsels geeft studenten inzicht in de tast, structuur en variatie van organen, iets wat modellen of simulaties nooit volledig kunnen vervangen. Deze ervaring versterkt de vertaalslag van theorie naar praktijk en bevordert samenwerking binnen teams. Docenten kunnen direct feedback geven op houding en techniek, wat zorgt voor een leeromgeving die realistisch én veilig is.

Voor docenten betekent het gebruik van echte lichamen dat het curriculum kwalitatief sterker wordt. Abstracte concepten worden tastbaar, waardoor studenten nauwkeuriger leren observeren, analyseren en handelen. Praktische toetsen sluiten beter aan op klinische situaties en complexe variatie kan duidelijk worden getoond, waardoor studenten vaardiger keuzes leren maken in de zorg.

Voor studenten is de snijzaal vaak een intensieve, maar vormende ervaring. Het versterkt hun zelfvertrouwen en praktische bekwaamheid, bereidt hen beter voor op toekomstige verantwoordelijkheden in de patiëntenzorg en integreert kennis, vaardigheid en professionele attitude. Reflectie op handelen krijgt een vaste plek, waardoor een duurzaam gevoel voor kwaliteit en respect ontstaat.

Oefenen voor artsen

Artsen gebruiken gedoneerde lichamen om nieuwe technieken en procedures te ontwikkelen en te verfijnen, waardoor risico’s verminderen en zorgkwaliteit stijgt. Innovaties worden getest en teams trainen hun samenwerking, wat de patiëntveiligheid verbetert.

Niet alleen chirurgen, maar ook tandartsen, fysiotherapeuten en andere zorgprofessionals profiteren van deze leermethode. Ze verbeteren hun motorische vaardigheden, verdiepen hun inzicht in anatomische variatie en oefenen protocollen in een realistische, veilige omgeving. Zo ontstaat een cultuur van continu leren, waarin fouten bespreekbaar zijn en direct kunnen worden hersteld, met directe toepassing in de klinische praktijk.

Trainen met echt weefsel voelt dicht bij de praktijk, maar blijft gecontroleerd en veilig. Dit leidt tot beter opgeleide zorgverleners en verhoogt de kwaliteit van toekomstige behandelingen. Tegelijkertijd versterkt het de empathie voor patiënten, omdat professionals de diversiteit van het menselijk lichaam van dichtbij ervaren, wat maatwerk in consulten en operaties ondersteunt.

Elke donor levert met deze keuze een waardevolle bijdrage aan een vaardigere, mensgerichtere gezondheidszorg. Het is een investering in kennis en vakmanschap die langdurig effect heeft op opleidingen en ziekenhuizen, waardoor een individuele schenking een collectieve winst wordt en lichaamsdonatie blijvende betekenis krijgt.

Onderzoek en wetenschap

Bij Amsterdam UMC en andere centra analyseren onderzoekers zorgvuldig een deel van de geschonken lichamen om meer inzicht te krijgen in het functioneren van het menselijk lichaam onder uiteenlopende omstandigheden. De resultaten ondersteunen zowel klinisch als forensisch onderzoek en vullen bestaande literatuur aan met praktijkdata. Hiermee worden hypotheses getoetst aan echte waarnemingen. Het vergroot de betrouwbaarheid van conclusies. De opgedane kennis stroomt terug naar onderwijs en zorg.

Onderzoekers onderzoeken hoe factoren zoals bodemgesteldheid, temperatuur en luchtvochtigheid biologische processen beïnvloeden. Deze kennis helpt bij het begrijpen van ziekteverloop, ondersteunt forensisch onderzoek en draagt bij aan veiligere en effectievere medische zorg. Tegelijkertijd worden nieuwe meetmethoden ontwikkeld en gevalideerd, wat zorgt voor consistentere en betrouwbaardere data en de precisie van wetenschappelijk onderzoek in diverse disciplines vergroot.

De inzichten kunnen leiden tot doorbraken die innovatieve behandelingen mogelijk maken en de levenskwaliteit van patiënten verbeteren. Ze helpen diagnostiek te verfijnen en bestaande therapieën te optimaliseren, waardoor de weg van ontdekking naar toepassing korter wordt en patiënten sneller profiteren van medische vooruitgang. Zo laten donaties een directe impact zien op de ontwikkeling van wetenschap en zorg.

De kennis is vaak ook breder toepasbaar, bijvoorbeeld in milieukunde en andere natuurwetenschappen. Lichaamsdonatie stimuleert crossdisciplinaire samenwerking, inspireert tot nieuwe ideeën en praktische oplossingen, en vergroot de maatschappelijke betekenis van onderzoek door onverwachte vragen en vernieuwende antwoorden te genereren.

Wat gebeurt er later

Na afloop van onderwijs of onderzoek worden de stoffelijke resten doorgaans niet aan de familie teruggegeven. Herdenken kan via een plechtigheid die door het centrum wordt georganiseerd of met een gedenkplaat op de locatie waar het onderwijs of onderzoek plaatsvond. Deze vorm van afronding maakt de dankbaarheid tastbaar. Families weten zo waar de bijdrage is herdacht. Dit biedt structuur in de laatste fase van het traject.

Veel academische centra beschikken over speciale gedenkplekken waar nabestaanden in stilte kunnen stilstaan bij hun dierbare en eventueel een persoonlijke herinnering achterlaten. Deze plekken bieden steun in het rouwproces en benadrukken het respect waarmee donaties worden behandeld. Bezoekers vinden er woorden van dank en troost, waardoor de herinnering van de schenking levend blijft en een blijvende plek krijgt.

Daarnaast organiseren centra regelmatig herdenkingsbijeenkomsten waarin artsen en studenten hun waardering uitspreken. Zo wordt de waarde van de schenking publiekelijk erkend en gedeeld met iedereen die betrokken is bij onderwijs en onderzoek. De ceremonie toont hoeveel mensen van één schenking kunnen leren en versterkt de verbinding tussen zorg, wetenschap en familie, wat voor nabestaanden vaak een bron van troost en betekenis is.

Tijdens deze bijeenkomsten ervaren nabestaanden steun en erkenning. De bijdrage van hun dierbare aan onderwijs en onderzoek krijgt zichtbaarheid en wordt onderdeel van een groter verhaal van zorg en vooruitgang. Het gezamenlijke moment biedt ruimte voor emoties, herinneringen en verbondenheid, waardoor de schenking blijvend met respect en eerbied wordt herdacht, ook jaren later.

Alleen organen schenken

Niet iedereen kiest voor volledige lichaamsdonatie. Er bestaat ook de mogelijkheid om specifieke organen of weefsels, zoals de hersenen of het hart, beschikbaar te stellen voor onderzoek of, waar van toepassing, voor transplantatiedoeleinden volgens de geldende regels. Deze keuze kan aansluiten bij persoonlijke overtuigingen of medische wensen. Het biedt gericht steun aan gespecialiseerde studies. Zo blijft maatwerk mogelijk binnen donatie.

Specialistische onderzoeksbanken, zoals de Nederlandse Hersenbank, richten zich op het verzamelen, analyseren en zorgvuldig bewaren van weefsel voor onderzoek naar neurologische en cardiologische aandoeningen. Ze werken strikt volgens protocollen en ethische richtlijnen, en maken het materiaal beschikbaar voor erkende onderzoekers, zodat de kwaliteit en vergelijkbaarheid van de data behouden blijft.

Door te doneren dragen mensen direct bij aan studies naar ziekten zoals Alzheimer, Parkinson en diverse hartproblemen. De verzamelde gegevens ondersteunen de ontwikkeling van betere diagnostiek en nieuwe behandelmethoden. Iedere donatie verhoogt de betrouwbaarheid van de onderzoeksresultaten en versnelt de vooruitgang, waarvan patiënten en hun families uiteindelijk profiteren.

Voor families verloopt de afhandeling overzichtelijk wanneer wensen vooraf duidelijk zijn vastgelegd. Duidelijke documentatie garandeert dat alle stappen zorgvuldig en volgens de regels worden uitgevoerd. Het centrum begeleidt en informeert betrokkenen voortdurend, waardoor misverstanden in een emotioneel beladen periode worden voorkomen en de balans tussen proceszorg en persoonlijke aandacht behouden blijft.

Een bijzondere erfenis

In Nederland zijn zeven academische centra waar lichaamsdonatie mogelijk is, zoals Erasmus MC, UMC Utrecht en Radboudumc. Deze instellingen begeleiden het proces en zorgen dat donaties worden gebruikt voor onderwijs en onderzoek, met duidelijke informatie over aanmelding en voorwaarden voor geïnteresseerden.

Elk centrum behandelt geschonken lichamen met de grootste zorg en respect. Ze worden gebruikt om studenten en artsen te trainen, met als doel de kwaliteit van de patiëntenzorg te verhogen en medische kennis te verdiepen. Transparante procedures en strikte kwaliteitscontroles maken deel uit van het proces, en de resultaten worden regelmatig geëvalueerd om betrouwbaarheid en verantwoord handelen te waarborgen.

Wie kiest voor lichaamsdonatie laat een tastbare en betekenisvolle nalatenschap achter. De schenking ondersteunt onderwijs, bevordert wetenschappelijke vooruitgang en versterkt een medische praktijk die beter is voorbereid op toekomstige uitdagingen. Het is een manier om ook na het leven bij te dragen aan het welzijn van anderen, wat veel mensen voldoening en geruststelling geeft. Zo krijgt het laatste gebaar blijvende betekenis.

Voor nabestaanden biedt het vaak troost te weten dat hun dierbare na overlijden iets waardevols heeft kunnen bijdragen. Die wetenschap geeft het afscheid extra diepgang en verbindt verdriet met hoop op betere zorg voor toekomstige generaties. Herinneringen krijgen zo een positieve richting, families voelen zich onderdeel van iets groters, en rouw wordt beter draaglijk gemaakt. De erfenis blijft zichtbaar en waardevol.

Key-points

• Lichaamsdonatie biedt een volwaardig alternatief voor begraven of cremeren en maakt een blijvende bijdrage aan onderwijs, onderzoek en toekomstige patiëntenzorg mogelijk, waardoor kennis en vaardigheden direct worden versterkt.
• De procedure begint bij leven met een officieel wilsbeschikkingsformulier, zorgvuldig ingevuld en ingediend, zodat de wensen helder en uitvoerbaar zijn voor zorgverleners en nabestaanden.
• Na overlijden wordt het lichaam snel en professioneel overgebracht, geconserveerd en geschikt gehouden voor onderwijs en wetenschap volgens strikte richtlijnen, zodat de kwaliteit gewaarborgd blijft.
• Donaties worden voornamelijk ingezet binnen het medisch curriculum en leveren waardevolle data voor specialistisch onderzoek, wat innovatie bevordert en de zorgpraktijk verbetert.
• Nabestaanden kunnen gedenkplekken bezoeken en deelnemen aan herdenkingsmomenten, waardoor erkenning wordt gegeven en steun geboden in een waardige, respectvolle omgeving.
• Specifieke weefseldonaties, zoals hersen- of hartweefsel, worden beheerd door gespecialiseerde onderzoeksbanken voor gericht en zorgvuldig onderzoek.
• In Nederland werken zeven academische centra samen binnen een landelijk programma om ervoor te zorgen dat alle betrokkenen uniform, betrouwbaar en professioneel worden behandeld.
• ‘Lichaamsdonatie draagt bij aan de vorming van toekomstige zorgprofessionals en verbetert de kwaliteit van zorg.’

DEEL NU: ONTDEK | Joke Bruijs heeft besloten haar lichaam na haar overlijden ter beschikking te stellen aan de wetenschap. In dit artikel wordt het proces toegelicht.

Dit artikel is met aandacht gecreëerd door LEEF., een bruisend mediaplatform, toegewijd aan het brengen van inspirerende en leerzame verhalen uit elke hoek van de wereld. Zorg dat je op de hoogte blijft van onze meeslepende content door LEEF. te volgen op Facebook onder de naam LEEF.

Disclaimer

Dit artikel in SPECTRUM Magazine is geschreven ter informatie. Het bevat geen financieel advies, geen juridisch advies en geen medisch advies. De inhoud is zorgvuldig samengesteld op basis van betrouwbare bronnen, maar het gebruik ervan is volledig op eigen verantwoordelijkheid. Raadpleeg altijd een gekwalificeerde professional voor persoonlijke beslissingen.

SPECTRUM Magazine kan geen aansprakelijkheid accepteren voor het gebruik van de informatie in dit artikel. De inhoud is uitsluitend bedoeld om kennis te delen en inzicht te geven.

Op Facebook benadrukken wij dat dit artikel geen financieel advies is en dat lezers vooral geïnteresseerd zijn in onze inhoud vanwege de waardevolle en toegankelijke informatie die wij bieden.

Referenties

• Hildebrandt, H. (2019). History of body donation and anatomy in Europe. Cambridge University Press.
• Jones, D.G. & Whitaker, M.I. (2012). Anatomy’s use of unclaimed bodies: respect and ethics in body donation. Medical Journal of Australia.
• Winkelmann, A. (2016). Consent and body donation: The importance of full information. Clinical Anatomy.