ONTDEK | Joke Bruijs heeft ervoor gekozen om haar lichaam beschikbaar te stellen aan de wetenschap na haar overlijden. Dit artikel geeft een uitleg over het proces.

Een groeiend aantal mensen ontdekt naast traditionele opties zoals een begrafenis of crematie, een derde mogelijkheid die zowel betekenisvol als vernieuwend is: het schenken van hun lichaam aan de wetenschap. Door bewust voor deze keuze te gaan, wordt het lichaam na overlijden gebruikt voor medisch onderwijs en nauwkeurig onderzoek, waardoor men op unieke wijze bijdraagt aan vooruitgang in de medische wereld en een dieper begrip van het menselijk lichaam. Deze beslissing schept een tastbare erfenis die anderen helpt, zelfs nadat het eigen leven is beëindigd, en wordt door velen ervaren als een waardevolle nalatenschap die betekenis en richting geeft aan wat zij achterlaten. Hierdoor krijgt het afscheid een extra dimensie die verder reikt dan het individuele verhaal.

In 2025 maakte Joke Bruijs op 73-jarige leeftijd, ondanks haar ziekte van Parkinson, de moedige keuze om haar lichaam na haar overlijden ter beschikking te stellen voor medisch onderwijs en onderzoek. Deze beslissing heeft als doel toekomstige artsen beter te kunnen opleiden en mensen met dezelfde aandoening te ondersteunen. Haar besluit illustreert hoe persoonlijke ervaringen kunnen leiden tot waardevolle kennis voor anderen en verbindt kunst, zorg en wetenschap op een bijzondere manier.

Steeds meer nabestaanden ervaren dat lichaamsdonatie een bijzondere vorm van nalatenschap is. Door te doneren draagt men bij aan de opleiding van toekomstige zorgprofessionals, terwijl families troost vinden in het idee dat hun dierbare blijvend helpt om zorg te verbeteren. Op die manier krijgt het afscheid een extra laag betekenis en wordt de herinnering verbonden met een concreet gebaar van solidariteit. Het besef dat kennis wordt doorgegeven, kan het rouwen verzachten. Zo groeit verdriet uit tot een bron van hoop voor anderen.

Lichaamsdonatie is al vele decennia een essentieel onderdeel van het medisch onderwijs in Nederland. Studenten krijgen de mogelijkheid om op respectvolle wijze het menselijk lichaam te bestuderen, wat cruciaal is voor het verwerven van kennis en vaardigheden. Deze leerervaring ondersteunt veilige zorg in latere stages en banen, omdat theorie en praktijk nauw op elkaar aansluiten. Docenten kunnen dieper ingaan op verschillen tussen lichamen en ziektebeelden, waardoor de stap naar de kliniek kleiner wordt en de kwaliteit van zorg groter.

Hoe regel je dit

Tot het overwegen van lichaamsdonatie is een formeel wilsbeschikkingsformulier nodig, dat wordt ingediend bij een medisch centrum om voorbereiding te treffen en nabestaanden te informeren. Deze vastlegging voorkomt verwarring, geeft zorgverleners richtlijnen en zorgt voor geruststelling bij families.

Het formulier wordt duidelijk ingevuld met instructies voor zorgverleners en familie. Het is opvraagbaar bij het centrum in de eigen regio en aanvullende instructies worden meegestuurd voor thuis. Dit zorgt voor een betrouwbaar en overzichtelijk dossier.

Medische centra accepteren nieuwe aanmeldingen alleen als er genoeg ruimte is. Dit kan betekenen dat inschrijving tijdelijk niet mogelijk is en dat men moet wachten tot er weer plek is. Deze aanpak zorgt voor kwaliteit in het onderwijs en onderzoek. Het centrum communiceert hier duidelijk over met belangstellenden, waardoor er een eerlijke en transparante volgorde ontstaat voor alle aanmeldingen.

Voor families geeft het rust wanneer alles vooraf duidelijk is vastgelegd. Door naasten tijdig te informeren over de gemaakte keuze, begrijpen zij het waarom en weten zij welke praktische stappen nodig zijn. Dat verkleint de kans op misverstanden en helpt om het vervolgproces op een kalme, respectvolle manier te laten verlopen. Het bespreken van wensen biedt ruimte voor vragen en aanvullende afspraken. Zo staat niemand later voor verrassingen.

Niet altijd plek

De grote belangstelling voor lichaamsdonatie zorgt ervoor dat medische instellingen in Nederland soms geen nieuwe inschrijvingen kunnen accepteren. In deze periodes ontstaan wachtlijsten en wordt er zorgvuldig gekeken naar beschikbare faciliteiten en onderwijsplanning, om de belasting van medewerkers en ruimtes in balans te houden. Dit zorgt ervoor dat elke donatie de benodigde aandacht krijgt en dat kwaliteit altijd voorop blijft staan, zelfs wanneer de vraag toeneemt.

Bij het Leids Universitair Medisch Centrum kwam het voor dat er tijdelijk geen nieuwe donoren konden worden ingeschreven, omdat alle beschikbare plaatsen bezet waren en bestaande afspraken moesten worden nagekomen. Deze maatregel voorkomt dat de wachttijden onnodig toenemen en houdt de logistiek beheersbaar voor onderwijs en onderzoek. Zodra er weer ruimte beschikbaar is, wordt de inschrijving heropend.

Ook andere centra, zoals het Universitair Medisch Centrum Groningen, hebben perioden gekend met een zeer grote belangstelling. Dat toont aan dat lichaamsdonatie aan bekendheid wint en dat veel mensen bereid zijn bij te dragen aan onderwijs en onderzoek. Tegelijk benadrukt dit het belang van heldere informatie voor geïnteresseerden, zodat zij tijdig hun keuzes kunnen maken en de benodigde documenten kunnen regelen. Dit zorgt voor een soepel verloop voor iedereen die betrokken is.

Na verloop van tijd worden inschrijvingen vaak opnieuw geopend. Geïnteresseerden doen er goed aan om actuele informatie in te winnen bij het centrum in hun regio, zodat zij weten welke wachttijden of voorwaarden op dat moment gelden. Een kort telefoontje of e-mail kan al duidelijkheid bieden, en de websites worden regelmatig bijgewerkt. Zo blijft het proces transparant en goed toegankelijk.

Wat gebeurt er daarna

Na het overlijden van een donor wordt het lichaam doorgaans binnen 24 uur naar de afdeling anatomie overgebracht, zodat het snel kan worden geconserveerd voor onderwijs en onderzoek. Dit is nodig omdat natuurlijke processen vrijwel direct na het overlijden beginnen en de kwaliteit van het materiaal behouden moet blijven. De snelle overbrenging vraagt om goede afstemming tussen artsen, uitvaartzorg en de anatomische afdeling. Duidelijke afspraken zorgen dat dit zorgvuldig verloopt. Zo blijven tijd en kwaliteit in evenwicht.

Om het lichaam geschikt te houden voor onderwijs en onderzoek wordt het gebalsemd door specialisten. Zij brengen conserverende vloeistoffen en eventueel kleurstoffen via de bloedbaan in, zodat weefsels en organen langdurig onderzocht kunnen worden. Deze werkwijze volgt strikte protocollen die speciaal zijn ontwikkeld voor onderwijsdoeleinden. Het resultaat is stabiel anatomisch materiaal met goed herkenbare structuren, waardoor oefeningen realistisch en veilig kunnen plaatsvinden.

Dankzij deze zorgvuldige conservering kan een lichaam veel langer worden gebruikt, soms maanden tot zelfs jaren. Studenten en artsen krijgen hierdoor ruim de gelegenheid om kennis te verdiepen, vaardigheden te oefenen en nieuwe technieken stap voor stap te leren. Dit verlaagt de drempel om onbekende handelingen aan te leren en bevordert zowel precisie als samenwerking in de snijzaal. Uiteindelijk vertaalt deze grondige voorbereiding zich in betere patiëntenzorg.

De structuur van organen en weefsels blijft zoveel mogelijk behouden, waardoor het werken met echte lichamen van grote didactische waarde blijft. Het stelt docenten en studenten in staat anatomie en variaties in het menselijk lichaam nauwkeurig te onderzoeken en medische handelingen realistischer te oefenen. Modelmateriaal en simulaties blijven waardevol, maar kunnen deze directe ervaring niet volledig vervangen. De combinatie van beide maakt het onderwijs compleet en verdiept het inzicht in de samenhang tussen mens en ziekte.

Minder tijd voor afscheid

Doordat de overbrenging snel verloopt, is er vaak weinig tijd voor een uitgebreid fysiek afscheid. Hierdoor kunnen nabestaanden alternatieve manieren vinden om herinneringen te eren en elkaar te steunen. Zo kan er later een herdenkingsmoment plaatsvinden met foto’s, muziek en woorden, en kan een klein ritueel thuis troost bieden voor een zorgvuldig afscheid in eigen tempo.

Veel medische centra hebben gedenkplekken waar families persoonlijke woorden kunnen achterlaten, bloemen kunnen neerleggen of een symbool kunnen plaatsen ter nagedachtenis. De plek biedt steun en een rustige omgeving om verdriet te uiten. Nabestaanden worden met elkaar verbonden en de waardigheid van de schenking wordt benadrukt. De plekken worden zorgvuldig onderhouden en blijven toegankelijk.

Jaarlijks wordt in Leiden een herdenkingsdag gehouden waar artsen, studenten en families samenkomen om stil te staan bij schenkingen. Muziek, toespraken en momenten van stilte geven de dag warmte en betekenis, waardoor herinneringen gedeeld kunnen worden. Dankwoorden benadrukken het belang van donaties voor onderwijs en onderzoek, wat voor veel families een troostende traditie is.

Zo’n dag is vaak een bron van troost en erkenning voor gezinnen, waar de waardevolle bijdrage van hun dierbare aan de samenleving wordt benadrukt. Het samenzijn met andere families biedt herkenning en de betrokkenheid van studenten en artsen laat zien hoe groot de impact is, waardoor er een blijvende plek ontstaat voor herinnering en waardering.

Gebruik in onderwijs

Veel geschonken lichamen worden ingezet in het medisch onderwijs, waar studenten anatomie bestuderen, medische handelingen oefenen en inzicht krijgen in onderlinge verschillen tussen mensen. Het doel is een dieper begrip van anatomie en fysiologie op te bouwen dat in de kliniek direct toepasbaar is. Door herhaald te oefenen, groeit precisie en zelfvertrouwen. Dit bevordert veilig werken met patiënten. Zo vormt de snijzaal een stevige basis voor latere zorg.

Werken met echte weefsels leert studenten hoe structuren aanvoelen en hoe organen in vorm en ligging kunnen variëren. Deze directe ervaring kan niet volledig worden vervangen door modellen of simulaties en maakt de vertaalslag van theorie naar praktijk veel sterker. Studenten leren bovendien beter samenwerken in teams. Docenten kunnen feedback geven op houding en techniek. Dit levert een leeromgeving op die zowel realistisch als veilig is.

Voor docenten verhoogt het onderwijs met echte lichamen de kwaliteit van het curriculum. Lesstof krijgt meer diepgang en abstracte concepten worden concreet, waardoor studenten nauwkeuriger leren kijken, analyseren en handelen. Praktische toetsen sluiten beter aan op klinische situaties. Het wordt eenvoudiger om complexe variatie te laten zien. Zo groeit het vermogen van studenten om passende keuzes te maken in de zorg.

Voor studenten is het doorgaans een intense maar vormende ervaring. Het werken in de snijzaal versterkt zelfvertrouwen en praktische bekwaamheid, wat hen beter voorbereidt op hun toekomstige verantwoordelijkheid in de patiëntenzorg. De combinatie van kennis, vaardigheid en attitude staat centraal. Reflectie op professioneel handelen krijgt een vaste plaats. Hierdoor ontwikkelen studenten een duurzaam gevoel voor kwaliteit en respect.

Oefenen voor artsen

Gedoneerde lichamen worden gebruikt door artsen om nieuwe technieken en procedures te ontwikkelen en te verfijnen, waardoor risico’s worden verlaagd en de zorgkwaliteit wordt verhoogd. Innovaties worden gecontroleerd getest en teams trainen hun onderlinge afstemming, wat de patiëntveiligheid ten goede komt.

Niet alleen chirurgen, maar ook tandartsen, fysiotherapeuten en andere medische professionals maken gebruik van deze leermethode. Zij scherpen daarmee hun motorische vaardigheden, vergroten hun inzicht in anatomische variatie en oefenen protocollen in een realistische omgeving. Dit ondersteunt een cultuur van voortdurend leren. Fouten kunnen zonder risico worden besproken en hersteld. De geleerde lessen vloeien direct terug naar de kliniek.

Trainen in deze setting voelt dicht bij de praktijk en is tegelijk gecontroleerd en veilig. Dat leidt tot beter getrainde zorgverleners en komt de kwaliteit van toekomstige behandelingen ten goede. De ervaring vergroot bovendien empathie voor patiënten. Professionals zien immers van dichtbij hoe divers het menselijk lichaam is. Dit versterkt maatwerk in de spreekkamer en de operatiekamer.

Iedere donor draagt met deze keuze direct bij aan een modernere, vaardigere en mensgerichtere gezondheidszorg. Het is een investering in kennis en vakmanschap waarvan velen uiteindelijk de vruchten plukken. De impact werkt jarenlang door in opleidingen en ziekenhuizen. Zo wordt een individuele beslissing een collectieve winst. Deze gedachte geeft lichaamsdonatie blijvende betekenis.

Onderzoek en wetenschap

Bij Amsterdam UMC en andere centra analyseren onderzoekers zorgvuldig een deel van de geschonken lichamen om meer inzicht te krijgen in het functioneren van het menselijk lichaam onder uiteenlopende omstandigheden. De resultaten ondersteunen zowel klinisch als forensisch onderzoek en vullen bestaande literatuur aan met praktijkdata. Hiermee worden hypotheses getoetst aan echte waarnemingen. Het vergroot de betrouwbaarheid van conclusies. De opgedane kennis stroomt terug naar onderwijs en zorg.

Onderzoekers bestuderen hoe factoren als bodemgesteldheid, temperatuur en luchtvochtigheid invloed hebben op biologische processen. Deze kennis draagt bij aan een beter begrip van ziekteverloop, ondersteunt forensisch onderzoek en helpt bij het ontwikkelen van veiligere en effectievere medische zorg. Ook worden nieuwe meetmethoden getest en gevalideerd, wat zorgt voor een consistentere interpretatie van gegevens. Zo neemt de precisie van wetenschappelijk onderzoek in uiteenlopende disciplines toe.

Nieuwe inzichten kunnen leiden tot doorbraken die innovatieve behandelingen mogelijk maken en de levenskwaliteit van patiënten verbeteren. Ze dragen ook bij aan het verfijnen van diagnostiek en het optimaliseren van bestaande therapieën. Hierdoor wordt de weg van ontdekking naar toepassing korter, waardoor patiënten sneller profiteren van vooruitgang. Dit toont hoe donaties wetenschappelijke ontwikkeling in beweging brengen.

De opgedane kennis blijkt vaak breder toepasbaar, bijvoorbeeld binnen milieukunde en andere natuurwetenschappen. Lichaamsdonatie inspireert zo ook buiten de medische wereld tot nieuwe ideeën en praktische oplossingen. Deze kruisbestuiving tussen vakgebieden stimuleert samenwerking, leidt tot onverwachte vragen en vernieuwende antwoorden, en vergroot de maatschappelijke betekenis van onderzoek.

Wat gebeurt er later

Na afloop van onderwijs of onderzoek worden de stoffelijke resten doorgaans niet aan de familie teruggegeven. Herdenken kan via een plechtigheid die door het centrum wordt georganiseerd of met een gedenkplaat op de locatie waar het onderwijs of onderzoek plaatsvond. Deze vorm van afronding maakt de dankbaarheid tastbaar. Families weten zo waar de bijdrage is herdacht. Dit biedt structuur in de laatste fase van het traject.

Veel academische centra hebben speciale gedenkplekken: stille ruimtes waar nabestaanden kunnen stilstaan bij hun dierbare en, als zij dat willen, een persoonlijke herinnering kunnen achterlaten. Deze plekken geven houvast in het rouwproces en benadrukken het respect waarmee donaties worden behandeld. Bezoekers vinden er vaak woorden van dank en troost, die helpen het verhaal van de schenking levend te houden. Zo krijgt de herinnering een blijvende plaats.

Daarnaast organiseren veel centra regelmatig herdenkingsbijeenkomsten waarin artsen en studenten hun dankbaarheid uitspreken. Op deze manier wordt de waarde van de schenking publiek erkend en gedeeld met iedereen die betrokken is bij onderwijs en onderzoek. De ceremonie laat zien hoeveel mensen door één schenking kunnen leren en versterkt de band tussen zorg, wetenschap en familie. Voor nabestaanden is deze erkenning vaak een bron van troost en betekenis.

Tijdens zulke bijeenkomsten vinden nabestaanden steun en waardering. De bijdrage van hun dierbare aan wetenschap en onderwijs krijgt zichtbaarheid en wordt onderdeel van een groter verhaal van zorg en vooruitgang. Het gezamenlijke moment biedt ruimte voor emoties, herinneringen en verbondenheid. Ook jaren later kan dit waardevol blijven. Zo wordt de schenking blijvend met eerbied herdacht.

Alleen organen schenken

Niet iedereen kiest voor volledige lichaamsdonatie. Er bestaat ook de mogelijkheid om specifieke organen of weefsels, zoals de hersenen of het hart, beschikbaar te stellen voor onderzoek of, waar van toepassing, voor transplantatiedoeleinden volgens de geldende regels. Deze keuze kan aansluiten bij persoonlijke overtuigingen of medische wensen. Het biedt gericht steun aan gespecialiseerde studies. Zo blijft maatwerk mogelijk binnen donatie.

Voor dit soort donaties bestaan gespecialiseerde onderzoeksbanken, zoals de Nederlandse Hersenbank, die zich toeleggen op het verzamelen, analyseren en zorgvuldig bewaren van weefsel voor diepgaand onderzoek naar neurologische en cardiologische ziekten. Deze instellingen werken volgens strikte protocollen en ethische normen. Het materiaal wordt beschikbaar gesteld aan erkende onderzoekers, waardoor de kwaliteit en vergelijkbaarheid van de data gewaarborgd blijft.

Met deze vorm van donatie dragen mensen direct bij aan onderzoek naar aandoeningen zoals Alzheimer, Parkinson en verschillende hartziekten. De verzamelde gegevens ondersteunen de ontwikkeling van nauwkeurigere diagnostiek en nieuwe behandelstrategieën. Elke donatie vergroot de betrouwbaarheid van onderzoeksresultaten, wat het tempo van vooruitgang versnelt. Patiënten en hun families ondervinden uiteindelijk de voordelen van deze kennis.

Voor families verloopt de praktische afhandeling overzichtelijk wanneer wensen vooraf duidelijk zijn vastgelegd. Duidelijke documentatie zorgt ervoor dat alle stappen zorgvuldig en volgens de geldende procedures worden uitgevoerd. Het centrum biedt begeleiding en houdt betrokkenen goed geïnformeerd, zodat misverstanden in een emotionele periode worden voorkomen. Zo blijft de balans behouden tussen zorg voor het proces en aandacht voor de mens.

Een bijzondere erfenis

In Nederland zijn zeven academische centra waar lichaamsdonatie mogelijk is, zoals Erasmus MC, UMC Utrecht en Radboudumc. Deze instellingen begeleiden het proces en zorgen dat donaties worden gebruikt voor onderwijs en onderzoek, met duidelijke informatie over aanmelding en voorwaarden voor geïnteresseerden.

Elk centrum behandelt geschonken lichamen met uiterste zorg en respect. Ze worden specifiek gebruikt om studenten en artsen beter op te leiden, met als doel de kwaliteit van patiëntenzorg te verbeteren en medische kennis te verdiepen. Transparante procedures en vaste kwaliteitscontroles maken deel uit van dit proces. De resultaten worden regelmatig beoordeeld, zodat het programma betrouwbaar en verantwoord blijft.

Wie kiest voor lichaamsdonatie laat een tastbare en betekenisvolle nalatenschap achter. De schenking ondersteunt onderwijs, bevordert wetenschappelijke vooruitgang en versterkt een medische praktijk die beter is voorbereid op de uitdagingen van de toekomst. Het is een manier om ook na het leven bij te dragen aan het welzijn van anderen. Voor veel mensen is dat een geruststellende gedachte die voldoening schenkt. Zo krijgt het laatste gebaar blijvende waarde.

Voor nabestaanden biedt het vaak troost om te weten dat hun dierbare ook na het overlijden iets heeft kunnen betekenen. Die wetenschap geeft het afscheid extra diepte en verbindt verdriet met hoop op betere zorg voor toekomstige generaties. Zo krijgen herinneringen een positieve richting, voelen families zich onderdeel van iets groters en wordt rouw draaglijker. De erfenis blijft zichtbaar en waardevol.

Key-points

• Lichaamsdonatie is een volwaardig alternatief voor begraven of cremeren en maakt een blijvende bijdrage aan onderwijs, onderzoek en toekomstige patiëntenzorg mogelijk, waardoor kennis en vaardigheden rechtstreeks groeien.
• De procedure start bij leven met een officieel wilsbeschikkingsformulier dat volledig en zorgvuldig wordt ingevuld en ingediend, zodat wensen helder en uitvoerbaar zijn voor zorgverleners en nabestaanden.
• Na overlijden wordt het lichaam snel en professioneel overgebracht, geconserveerd en geschikt gehouden voor onderwijs en wetenschap volgens strikte richtlijnen om de kwaliteit te waarborgen.
• Donaties worden voornamelijk gebruikt voor medisch curriculum en leveren waardevolle data voor specialistisch onderzoek, wat innovatie en betere zorgpraktijken ondersteunt.
• Nabestaanden kunnen gedenkplekken bezoeken en deelnemen aan herdenkingsmomenten, wat erkenning geeft en steun biedt tijdens het rouwproces binnen een waardige en respectvolle omgeving.
• Specifieke weefseldonaties, zoals hersen- of hartweefsel, worden beheerd door gespecialiseerde onderzoeksbanken voor gerichte studies.
• In Nederland werken zeven academische centra samen binnen een landelijk programma om ervoor te zorgen dat alle betrokkenen uniform, betrouwbaar en professioneel worden behandeld.
• ‘Lichaamsdonatie draagt bij aan de vorming van toekomstige zorgprofessionals en verbetert de kwaliteit van zorg.’

DEEL NU: ONTDEK | Joke Bruijs heeft ervoor gekozen om haar lichaam beschikbaar te stellen aan de wetenschap na haar overlijden. Dit artikel geeft een uitleg over het proces.

Dit stuk is zorgvuldig ontworpen door KijkPortaal, een dynamisch mediaplatform dat zich specialiseert in het leveren van verhalen die niet alleen inspireren maar ook verrijken, uitgezocht uit alle hoeken van de wereld. Zorg dat je niets mist van onze intrigerende content door KijkPortaal te volgen op Facebook. Laat je meeslepen door een wereld vol verhalen die echt impact hebben. 🌍✨

Disclaimer

Dit artikel in SPECTRUM Magazine is geschreven ter informatie. Het bevat geen financieel advies, geen juridisch advies en geen medisch advies. De inhoud is zorgvuldig samengesteld op basis van betrouwbare bronnen, maar het gebruik ervan is volledig op eigen verantwoordelijkheid. Raadpleeg altijd een gekwalificeerde professional voor persoonlijke beslissingen.

SPECTRUM Magazine kan geen aansprakelijkheid accepteren voor het gebruik van de informatie in dit artikel. De inhoud is uitsluitend bedoeld om kennis te delen en inzicht te geven.

Op Facebook benadrukken wij dat dit artikel geen financieel advies is en dat lezers vooral geïnteresseerd zijn in onze inhoud vanwege de waardevolle en toegankelijke informatie die wij bieden.

Referenties

• Hildebrandt, H. (2019). History of body donation and anatomy in Europe. Cambridge University Press.
• Jones, D.G. & Whitaker, M.I. (2012). Anatomy’s use of unclaimed bodies: respect and ethics in body donation. Medical Journal of Australia.
• Winkelmann, A. (2016). Consent and body donation: The importance of full information. Clinical Anatomy.